खालीलपैकी कोणते संप्रेरक वनस्पतींच्या वाढीस प्रतिबंध करते?

योग्य उत्तर  Abscisic acid.

Key Points  अ‍ॅब्सिसिक आम्ल (ABA)

• अ‍ॅब्सिसिक आम्ल (ABA) हा एक वनस्पती संप्रेरक आहे जो वनस्पतींमध्ये वाढ रोखण्यात आणि सुप्तपणा वाढविण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतो.
• हे तणाव संप्रेरक म्हणून ओळखले जाते कारण ते झाडांना दुष्काळ, मीठ आणि थंडीसारख्या पर्यावरणीय ताणांना प्रतिसाद देण्यास मदत करते.
• ABA दुष्काळी परिस्थितीत पाण्याची नासाडी टाळण्यासाठी रंध्र बंद करण्यास प्रवृत्त करते, ज्यामुळे झाडाला पाणी वाचवण्यास मदत होते.
• हे पाने, फळे आणि फुलांच्या गळती (शेडिंग) ला देखील प्रोत्साहन देते, जी प्रतिकूल परिस्थितीत टिकून राहण्याची यंत्रणा आहे.
• बियाण्याच्या विकासादरम्यान, ABA बियाणे सुप्तावस्थेत आणण्यात आणि राखण्यात गुंतलेले आहे, बियाणे केवळ अनुकूल परिस्थितीतच अंकुरित होतील याची खात्री करून.
• ABA इतर वनस्पती संप्रेरकांच्या विरूद्ध कार्य करते जसे की ऑक्सीन्स, गिबेरेलिन आणि साइटोकिनिन्स, जे वाढ आणि विकासास प्रोत्साहन देतात.
• पेशी विभाजन आणि वाढ रोखून, ABA वनस्पतीच्या एकूण वाढीचा दर नियंत्रित करण्यास मदत करते.

Additional Information 

• ऑक्सिन्स : हे वनस्पती संप्रेरकांचे समूह आहेत जे प्रामुख्याने पेशी वाढवणे, मूळ आरंभ करणे आणि वाढीस प्रोत्साहन देतात. फोटोट्रॉपिझम (प्रकाशाच्या दिशेने वाढ) आणि गुरुत्वाकर्षण (गुरुत्वाकर्षणाच्या प्रतिसादात वाढ) यासह विविध वाढ प्रक्रियेसाठी ते महत्त्वपूर्ण आहेत.
• सायटोकिनिन्स : हे संप्रेरक पेशी विभाजन आणि शूट तयार करण्यास प्रोत्साहन देतात. ते वाढीस उत्तेजित करण्यासाठी आणि वनस्पती पेशींच्या भिन्नतेवर प्रभाव टाकण्यासाठी ऑक्सीन्सच्या संयोगाने कार्य करतात.
• जिबरेलिन : हा वनस्पती संप्रेरकांचा आणखी एक गट आहे जो स्टेम वाढवणे, बियाणे उगवण करणे आणि फुलांच्या वाढीस प्रोत्साहन देतो. गिबेरेलिन्स बियाणे सुप्तावस्था तोडतात आणि बियाणे उगवण दरम्यान पोषक घटक एकत्र करण्यास मदत करतात.
• संप्रेरक संतुलनाचे महत्त्व : वनस्पतींची वाढ आणि विकास वाढीस प्रोत्साहन देणारे संप्रेरक (ऑक्सिन, सायटोकिनिन्स, गिबेरेलिन्स) आणि वाढ रोखणारे संप्रेरक (ॲब्सिसिक आम्ल) यांच्यातील संतुलनाद्वारे नियंत्रित केले जाते. हे संतुलन हे सुनिश्चित करते की झाडे विविध पर्यावरणीय परिस्थिती आणि विकासाच्या टप्प्यांशी जुळवून घेऊ शकतात.
• कृषी क्षेत्रातील अनुप्रयोग : ABA आणि इतर वनस्पती संप्रेरकांची भूमिका समजून घेणे कृषी पद्धतींसाठी महत्त्वपूर्ण आहे. उदाहरणार्थ, ABA चा वापर पिकांमध्ये दुष्काळ प्रतिरोधक क्षमता वाढवण्यासाठी केला जाऊ शकतो, तर ऑक्सिन्स आणि गिबेरेलिनचा वापर वाढीस प्रोत्साहन देण्यासाठी आणि उत्पन्न वाढवण्यासाठी केला जातो.