स्वातंत्र्यपूर्व काळात खालीलपैकी कोणास प्रथम विद्यापीठ शिक्षण आयोग नियुक्त करण्यासाठी पुढाकार घेतला?

उत्तर व स्पष्टीकरण -  लॉर्ड कर्झन.

ब्रिटीशांच्या कारकीर्दीत, सामाजिक, आर्थिक, शैक्षणिक इत्यादींच्या जीवनातील प्रत्येक क्षेत्राच्या संरक्षणासाठी कित्येक कायदे तयार केले गेले होते, त्यापैकी शिक्षण, जमीन महसूल आणि प्रेसचे नियमन करण्यासाठी तयार केलेल्या महत्त्वपूर्ण कार्ये ही होती.

भारतीय विद्यापीठ कायदा, 1904

• लॉर्ड कर्झन 1899 मध्ये व्हायसराय म्हणून भारतात आले होते. कर्झन यांची व्हायेरॉयल्टी सरकारच्या शैक्षणिक धोरणात एक महत्त्वपूर्ण वळण ठरली.
• त्यांच्या काळात भारताच्या शिक्षणाच्या स्थितीचा अत्यंत गंभीरपणे आढावा घेण्यात आला आणि शिक्षणाच्या विविध स्तरांमध्ये सुधारणा करण्यासाठी पावले उचलली गेली.
• लॉर्ड कर्झन यांनी 1902 मध्ये सर थॉमस रेले यांच्या अध्यक्षतेखाली शिक्षण आयोग नेमला . त्यामध्ये गुरुदास बॅनर्जी आणि सय्यद हुसेन बिलग्रामी हे दोनच भारतीय सदस्य होते.
• त्याच वर्षी आयोगाने आपला अहवाल सादर केला. लॉर्ड कर्झन यांनी 1904. मध्ये या आयोगाच्या शिफारशींच्या आधारे भारतीय विद्यापीठ कायदा पारित केला आणि विद्यापीठांची स्थिती आणि त्यांची घटना सुधारण्यासाठी आणि कामकाजाची चौकशी केली.
• उच्च शिक्षणामध्ये सुधारणा होण्यासाठी या कायद्याची केवळ वार्षिक तरतूद पाच लाख रुपये अनुदान होते.

लॉर्ड रिपन: इंग्लंडचे लिबरल पार्टीचे पंतप्रधान ग्लेडस्टोन यांनी त्यांची व्हाईसराय म्हणून नियुक्ती केली . शिक्षण व्यवस्थेच्या अधिक प्रगतीसाठी रिपॉन यांनी सर विल्यम हंटर यांच्या अध्यक्षतेखाली 1882 मध्ये एक कमिशन (नंतर हंटर कमिशन म्हणून ओळखले जाऊ लागले) म्हणून नेमणूक केली . जनतेच्या प्राथमिक शिक्षणाचा विस्तार आणि सुधारणा करण्याची आयोगाने शिफारस केली.

• लॉर्ड वेलेस्ले: लॉर्ड वेलेस्ले भारताचे गव्हर्नर जनरल बनले. भारतीय राज्यकर्त्यांना ताब्यात ठेवण्यासाठी व भारतातील ब्रिटीश साम्राज्य अधिक बळकट करण्यासाठी त्यांनी सहाय्यक आघाडीचे धोरण अवलंबिले. कलकत्तामध्ये कंपनीच्या नोकरदारांना प्रशिक्षण देण्यासाठी त्यांनी एक महाविद्यालय सुरू केले आणि ते भारतातील नागरी सेवा पिता म्हणून ओळखले जातात . त्यांनी कलकत्ता येथे फोर्ट विल्यम महाविद्यालयाची स्थापना केली , जे भारताच्या कारभारामध्ये सहभागी होणाऱ्यांसाठी प्रशिक्षण केंद्र होते.
• लॉर्ड बेंटिंकः ते 1828 ते 1835 या काळात गव्हर्नर जनरल होते. बेंटिकची मोठी कामगिरी म्हणजे त्यांची बौद्धिक सुधारणा. त्यांच्या प्रभावाखाली इंग्रजी शिक्षण देण्यासाठी शाळा व महाविद्यालये स्थापन केली गेली आणि इंग्रजी भाषा ही अधिकृत भाषा बनली आणि त्यामुळे भारतातील लोकांना विचारांच्या देवाणघेवाण करण्यास मदत झाली.

म्हणून, लॉर्ड कर्झन यांनी प्रथम स्वातंत्र्यपूर्व काळात विद्यापीठ शिक्षण आयोगाच्या नियुक्तीसाठी पुढाकार घेतला.