क्योटो प्रोटोकॉल खालीलपैकी कशासाठी आहे? 

क्योटो प्रोटोकॉल यासाठी आहे: जागतिक हवामान बदल

Key Points 

• क्योटो प्रोटोकॉल हा एक आंतरराष्ट्रीय करार आहे ज्याचा उद्देश हरितगृह वायू उत्सर्जन कमी करणे आणि हवामान बदलाचे परिणाम कमी करणे हा आहे. हा 1997 मध्ये स्वीकारला गेला आणि 2005 मध्ये अंमलात आला. प्रोटोकॉलने औद्योगिक देशांना त्यांचे हरितगृह वायू उत्सर्जन 2008-2012 च्या पहिल्या वचनबद्ध कालावधीपर्यंत 1990 च्या पातळीपेक्षा सरासरी 5.2% कमी करण्याचे बंधनकारक लक्ष्य निश्चित केले आहे. दुसरा वचनबद्धता कालावधी, 2013-2020, 2012 मध्ये स्वीकारलेल्या क्योटो प्रोटोकॉलमधील दोहा दुरुस्तीमध्ये निर्धारित करण्यात आला होता.
• क्योटो प्रोटोकॉल सामान्य परंतु भिन्न जबाबदारीच्या तत्त्वावर आधारित आहे, याचा अर्थ औद्योगिक देशांनी विकसनशील देशांपेक्षा त्यांचे उत्सर्जन कमी करण्यासाठी अधिक कृती करणे अपेक्षित आहे. प्रोटोकॉलमध्ये अनेक बाजार-आधारित यंत्रणांचा समावेश आहे, जसे की उत्सर्जन व्यापार आणि स्वच्छ विकास यंत्रणा, ज्यामुळे देशांना त्यांचे उत्सर्जन अधिक किफायतशीर मार्गाने कमी करता येते.
• क्योटो प्रोटोकॉलने हवामान बदलाबाबत जागरुकता निर्माण करण्यात आणि या विषयावर आंतरराष्ट्रीय सहकार्याला चालना देण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे. तथापि, त्याची मर्यादित व्याप्ती आणि त्याचे उत्सर्जन कमी करण्याचे लक्ष्य साध्य करण्यात आलेले अपयश यामुळे प्रोटोकॉलवर टीका केली गेली आहे.

Additional Information

जैवविविधता संवर्धन​:

• जैवविविधतेवरील अधिवेशन (CBD): CBD हा एक कायदेशीर बंधनकारक करार आहे ज्याचा उद्देश जैवविविधतेचे संवर्धन करणे, त्यातील घटकांचा शाश्वत वापर करणे आणि आनुवांशिक संसाधनांच्या वापरामुळे होणार्‍या फायद्यांची उचित आणि समन्याय वाटणी सुनिश्चित करणे हा आहे. हा 1992 मध्ये स्वीकारला गेला आणि 1993 मध्ये अंमलात आला.
• आनुवांशिक संसाधनांच्या प्रवेशावर नागोया प्रोटोकॉल आणि त्याच्या वापरामुळे उद्भवणाऱ्या फायद्यांची उचित आणि समन्याय वाटणी: नागोया प्रोटोकॉल हा एक आंतरराष्ट्रीय करार आहे ज्याचा उद्देश हे सुनिश्चित करणे आहे की अनुवांशिक संसाधनांच्या वापरामुळे होणारे फायदे ही संसाधने प्रदान करणार्‍या देश आणि समुदायांसोबत वाजवी आणि समन्याय स्वरुपात सामायिक केली जातील. हा 2010 मध्ये स्वीकारला गेला आणि 2014 मध्ये अंमलात आला.
• अन्न आणि शेतीसाठी वनस्पती अनुवांशिक संसाधनांवर आंतरराष्ट्रीय करार (ITPGRFA): ITPGRFA हा एक आंतरराष्ट्रीय करार आहे ज्याचा उद्देश अन्न आणि शेतीसाठी वनस्पती अनुवांशिक संसाधनांचे संरक्षण आणि शाश्वत वापर सुनिश्चित करणे हा आहे. हा 2001 मध्ये स्वीकारला गेला आणि 2004 मध्ये अंमलात आला.

ओझोन संरक्षण​:

• ओझोन थराच्या संरक्षणासाठी व्हिएन्ना अधिवेशन: व्हिएन्ना अधिवेशन हे एक चौकट अधिवेशन आहे जे ओझोन थराच्या संरक्षणासाठी आंतरराष्ट्रीय सहकार्यासाठी एक चौकट निर्धारित करते. हे 1985 मध्ये स्वीकारले गेले आणि 1988 मध्ये अंमलात आले.
• ओझोन थर कमी करणाऱ्या पदार्थांवरील मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉल: मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉल हा एक आंतरराष्ट्रीय करार आहे ज्याचा उद्देश ओझोनचा ऱ्हास करणाऱ्या पदार्थांचे उत्पादन आणि वापर टप्प्याटप्प्याने बंद करणे हा आहे. हा 1987 मध्ये स्वीकारला गेला आणि 1989 मध्ये अंमलात आला.

वन्यजीव संरक्षण​:

• वन्य प्राणी आणि वनस्पतींच्या लुप्तप्राय प्रजातींच्या आंतरराष्ट्रीय व्यापारावरील अधिवेशन (CITES): CITES हा एक आंतरराष्ट्रीय करार आहे ज्याचा उद्देश वन्य प्राणी आणि वनस्पतींमधील आंतरराष्ट्रीय व्यापाराचे नियमन करणे हा आहे. हा 1973 मध्ये स्वीकारला गेला आणि 1975 मध्ये अंमलात आला.
• वन्य प्राण्यांच्या स्थलांतरित प्रजातींचे संवर्धन अधिवेशन (CMS): CMS हा एक आंतरराष्ट्रीय करार आहे ज्याचा उद्देश वन्य प्राण्यांच्या स्थलांतरित प्रजाती आणि त्यांच्या अधिवासांचे संरक्षण करणे हा आहे. हा 1979 मध्ये स्वीकारला गेला आणि 1983 मध्ये अंमलात आला.
• आंतरराष्ट्रीय महत्त्व विशेषत: पाणपक्षी अधिवास (रामसर कन्व्हेन्शन) असलेल्या पाणथळ प्रदेशावरील अधिवेशन: रामसर कन्व्हेन्शन हा एक आंतरराष्ट्रीय करार आहे ज्याचा उद्देश पाणथळ प्रदेश आणि त्यांच्या संसाधनांचे संरक्षण करणे हा आहे. हा 1971 मध्ये स्वीकारला गेला आणि 1975 मध्ये अंमलात आला.

टीप: अधिकृत उत्तरात दिलेला पर्याय ओझोन संरक्षण आहे, जो अयोग्य आहे.