आम्ल आम्लारी व क्षार MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Acids Bases and Salts - मोफत PDF डाउनलोड करा

संकल्पना:

• ऑक्सिडीज हे संयुगे असतात ज्यात ऑक्सिजनसह धातू नसलेल्या धातूंच्या प्रतिक्रियेद्वारे तयार केले जाते.

ऑक्साईडचे प्रकारः

• मूलभूत ऑक्साईड: हा एक जटिल रासायनिक पदार्थ ऑक्साईड आहे, जो आम्ल किंवा आम्लीय ऑक्साईडसह रासायनिक अभिक्रियासह मीठ तयार करतो आणि बेस किंवा मूलभूत ऑक्साईडसह प्रतिक्रिया देत नाही.
• उदा. कॉपर ऑक्साईड (Cu2O), मॅग्नेशियम ऑक्साईड (MgO)
• अ‍ॅसिडिक ऑक्साईड: हा एक जटिल रासायनिक पदार्थ ऑक्साईड आहे, जो बेस किंवा मूलभूत ऑक्साईडसह रासायनिक अभिक्रियासह मीठ बनवितो आणि आम्ल आम्ल आम्लाना प्रतिक्रिया देत नाही.
• उदा. कार्बन डाय ऑक्साईड (CO2), सिलिकॉन डायऑक्साइड (SiO2)
• अ‍ॅम्फोटेरिक ऑक्साईड : हा एक जटिल रासायनिक पदार्थ आहे, तसेच ऑक्साईड, जो idsसिडस् (किंवा आम्ल ऑक्साईड्स) आणि बेस (किंवा मूलभूत ऑक्साईड्स) सह रासायनिक अभिक्रियासह मीठ तयार करतो.
• उदा. कॉपर, झिंक, टिन, लीड, अ‍ॅल्युमिनियम आणि बेरेलियम.

स्पष्टीकरणः

ऑक्साईडचे स्वरूप

• धातू नसलेले ऑक्साईड निसर्गात आम्ल असतात.
• जलीय द्रावणामध्ये ते आम्लसारखे वर्तन करतील आणि निळ्या रंगाचे लिटमस लाल रंगात बदलतील.
• मेटलिक ऑक्साईडचे जलीय द्रावण मूळ स्वरूपात असते.
• जलीय द्रावणामध्ये ते लाल लिटॅमसला निळा म्हणून आधार म्हणून वागतील.

Important Points

मूलभूत ज्ञान: धातूचे ऑक्साईड निसर्गात मूलभूत असतात आणि नॉन-मेटलिक ऑक्साइड निसर्गात आम्ल असतात.

क्षार आणि पाणी हे योग्य उत्तर आहे.

स्पष्टीकरण:

• आम्ल हे पदार्थ आहेत जे पाण्यात विरघळून H+ आयन तयार करतात, तर आम्लारी हे पदार्थ आहेत जे पाण्यात विरघळतात आणि OH- आयन तयार करतात. 
• जेव्हा आम्ल आम्लारीसह अभिक्रिया करते तेव्हा क्षार, पाणी आणि उष्णता तयार होते. 
• उदाहरणार्थ, जेव्हा हाड्रोक्लोरिक आम्ल (HCL), सोडियम हायड्राऑक्साईड (NaOH) आम्लारीसह सोडियम क्लोराइड (NaCL) क्षार आणि पाणी (H₂O) तयार करण्यासाठी अभिक्रिया करते.
• उदाहरण:

NaOH + HCl → NaCl + H₂O +उष्णता

• आम्लारीसह आम्लाच्या अभिक्रीयेला तटस्थीकरण अभिक्रिया म्हणतात.
• तटस्थीकरण अभिक्रियेमध्ये उष्णता नेहमीच तयार होते किंवा उत्सर्जित होते.
• उत्सर्जित उष्णता अभिक्रिया मिश्रणाचे तापमान वाढवते.

स्पष्टीकरण :-

आम्ल:

• ज्या पदार्थांना आंबट चव असते त्यांना आम्ल म्हणतात.
• ते निळे लिटमस लाल होतात.
• ते सहजपणे H+ आयन देतात.
• उदाहरणे - HCl, H2SO4.

पाया:

• ज्या पदार्थांना कडू चव असते त्यांना बेस असे म्हणतात.
• ते लाल लिटमस निळे होतात.
• ते सहजपणे 0H - आयन देतात.
• उदाहरणे - NH4 OH, NaOH.

Important Points 

• बेकिंग सोडा:- हे सोडियमचे बायकार्बोनेट आहे, जे निसर्गाने अल्कधर्मी आहे. हे सामान्यतः एक खमीर कारक म्हणून वापरले जाते. जेव्हा बेकिंग सोडा आम्लावर प्रतिक्रिया देतो तेव्हा ते CO2 सोडते आणि म्हणूनच केक्स, ढोकळ्या इत्यादींमध्ये विस्तार आणि स्पॉन्जिनेसचे हे एकमेव कारण आहे.
• व्हिनेगर:- व्हिनेगर हे पाण्यातील ऍसिटिक आम्लाचे जलीय द्रावण आहे. हे प्रामुख्याने अन्न संरक्षणासाठी वापरले जाते.
• लिंबाचा रस :- लिंबाचा रस स्वभावाने आम्लयुक्त असतो. लिंबाच्या रसामध्ये सायट्रिक आम्ल असते आणि ते अन्न उद्योग, जंतुनाशक, औषधांमध्ये वापरले जाते.
• ब्लीच:- रासायनिक संयुग ज्याचा वापर कपड्यांवरील किंवा इतर पदार्थांचा रंग किंवा डाग काढून टाकण्यासाठी केला जातो. ब्लीच निसर्गात मूलभूत आहेत.

Additional Information 

• सौम्य अम्लीय द्रावणामुळे तीव्र आम्ल आणि सौम्य क्षार तयार होतो.
• सौम्य क्षार सोल्युशनमुळे कमकुवत आम्ल आणि तीव्र क्षाराचा परिणाम होतो.
• इलेक्ट्रॉनची जोडी दान करू शकणार्‍या रासायनिक प्रजातीला लुईस आम्ल म्हणतात. उदाहरणे, H3O+, H+.
• इलेक्ट्रॉनची जोडी स्वीकारू शकणार्‍या रासायनिक प्रजातींना लुईस क्षार म्हणतात. उदाहरण, OH- .

योग्य उत्तर गंधक हे आहे.

 Key Points

• गंधक (S) विद्युत सुवाहक नाही
• गंधक हे अधातू आहे जे विद्युत दुर्वाहक आहे.
• सुवाहक:
  • ज्या पदार्थांमधून वीज सहजपणे प्रवाहित होते, जसे की चांदी, सोने, तांबे, अ‍ॅल्युमिनियम आणि ग्रेफाइट.
• दुर्वाहक :
  • ज्या पदार्थांमधून वीज प्रवाहित होत नाही, जसे की गंधक, प्लास्टिक, रबर, काच, लाकूड, कोळसा आणि हिरा.

 Additional Information

• धातूंचे गुणधर्म:
  • धातू वीज आणि उष्णतेचे सुवाहक असतात.
  • धातू मृदू आणि तन्य असतात, म्हणजेच ते वाकवता येतात आणि पातळ पत्र्यांमध्ये बनवता येतात.
  • धातू चमकदार असतात.
  • धातू धनविद्युत घटक असतात जे इलेक्ट्रॉन देऊन धन आयन तयार करतात.
  • धातू मुक्त इलेक्ट्रॉन्स असलेल्या जालकापासून बनलेले असतात.

स्पष्टीकरण :-

आम्ल:

• ज्या पदार्थांना आंबट चव असते त्यांना आम्ल म्हणतात.
• ते निळे लिटमस लाल होतात.
• ते सहजपणे H+ आयन देतात.
• उदाहरणे - HCl, H2SO4.

पाया:

• ज्या पदार्थांना कडू चव असते त्यांना बेस असे म्हणतात.
• ते लाल लिटमस निळे होतात.
• ते सहजपणे 0H - आयन देतात.
• उदाहरणे - NH4 OH, NaOH.

Important Points 

• बेकिंग सोडा:- हे सोडियमचे बायकार्बोनेट आहे, जे निसर्गाने अल्कधर्मी आहे. हे सामान्यतः एक खमीर कारक म्हणून वापरले जाते. जेव्हा बेकिंग सोडा आम्लावर प्रतिक्रिया देतो तेव्हा ते CO2 सोडते आणि म्हणूनच केक्स, ढोकळ्या इत्यादींमध्ये विस्तार आणि स्पॉन्जिनेसचे हे एकमेव कारण आहे.
• व्हिनेगर:- व्हिनेगर हे पाण्यातील ऍसिटिक आम्लाचे जलीय द्रावण आहे. हे प्रामुख्याने अन्न संरक्षणासाठी वापरले जाते.
• लिंबाचा रस :- लिंबाचा रस स्वभावाने आम्लयुक्त असतो. लिंबाच्या रसामध्ये सायट्रिक आम्ल असते आणि ते अन्न उद्योग, जंतुनाशक, औषधांमध्ये वापरले जाते.
• ब्लीच:- रासायनिक संयुग ज्याचा वापर कपड्यांवरील किंवा इतर पदार्थांचा रंग किंवा डाग काढून टाकण्यासाठी केला जातो. ब्लीच निसर्गात मूलभूत आहेत.

Additional Information 

• सौम्य अम्लीय द्रावणामुळे तीव्र आम्ल आणि सौम्य क्षार तयार होतो.
• सौम्य क्षार सोल्युशनमुळे कमकुवत आम्ल आणि तीव्र क्षाराचा परिणाम होतो.
• इलेक्ट्रॉनची जोडी दान करू शकणार्‍या रासायनिक प्रजातीला लुईस आम्ल म्हणतात. उदाहरणे, H3O+, H+.
• इलेक्ट्रॉनची जोडी स्वीकारू शकणार्‍या रासायनिक प्रजातींना लुईस क्षार म्हणतात. उदाहरण, OH- .

योग्य उत्तर मेथनोइक आम्ल आहे.

• खाजखुजली ही जंगलामध्ये वाढणारी एक औषधी वनस्पती आहे.
• खाजखुजलीची पानांवर डोकावणारे केस आहेत, जे चुकून स्पर्श झाल्यावर वेदनादायक डंकांना कारणीभूत ठरतात.
• हे त्यांच्याद्वारे स्रावलेल्या मेथनोइक आम्लामुळे होते.
• पारंपारिक उपाय म्हणून डॉक झाडाची पाने चोळतात, जी अनेकदा खाजखुजली शेजारीच उगवते.

योग्य उत्तर 5.6 पेक्षा कमी आहे.

Important Points 

• आम्लीय पाऊस हा रासायनिक अभिक्रियेमुळे होतो जो सल्फर डायऑक्साइड आणि नायट्रोजन ऑक्साईड सारख्या संयुगे हवेत उत्सर्जित केल्यामुळे उद्भवतो.
• हे पदार्थ वातावरणात खूप उंच जाऊ शकतात, जेथे ते पाणी, ऑक्सिजन आणि इतर रसायनांमध्ये मिसळतात आणि अभिक्रिया करतात आणि अधिक आम्लीय प्रदूषक तयार करतात, ज्यास आम्लीय पाऊस असे म्हणतात.
• आम्लीय पावसाचे मुख्य कारण मानवी प्रक्रिया आहेत.
• गेल्या काही दशकांमध्ये, मानवाने हवेत इतकी वेगवेगळी रसायने सोडली आहेत की त्यामुळे वातावरणातील वायूंचे मिश्रण बदलले आहे.
• पॉवर प्लांट बहुतेक सल्फर डायऑक्साइड आणि नायट्रोजन ऑक्साइड सोडतात जेव्हा ते वीज निर्मितीसाठी कोळशासारखे जीवाश्म इंधन जाळतात.
• याशिवाय, कार, ट्रक आणि बसमधून बाहेर पडणारे नायट्रोजन ऑक्साईड आणि सल्फर डायऑक्साइड हवेत उत्सर्जित करतात. या प्रदूषकांमुळे आम्लीय पाऊस पडतो.

 Key Points

• सामू: हायड्रोजनची संभाव्यता
• सामू हे पाणी किती आम्लधर्मी/आम्लारिधर्मी आहे याचे मापन करते.
• श्रेणी 0 ते 14 पर्यंत 7 तटस्थ असतात. 7 पेक्षा कमी सामू आम्लधर्मता दर्शवितो, तर 7 पेक्षा जास्त सामू आम्लारिधर्मता दर्शवितो.
• सामू मुल्याची संकल्पना 1909 मध्ये सोरेन सोरेनसेन यांनी आम्लधर्मता व्यक्त करण्याचा एक योग्य मार्ग म्हणून मांडली आहे—हायड्रोजन आयन संहतीचे  नकारात्मक लॉगरिथम.

योग्य उत्तर 7.35 - 7.45 आहे.

Key Points

• मानवी शरीराचा pH श्रेणी 7.35 - 7.45. आहे.
• pH म्हणजे हाइड्रोजनची क्षमता.
• सामू मापनश्रेणी ही एक मापनश्रेणी आहे जो त्याच्या द्रावणातील हायड्रोजन आयन्सच्या एकाग्रतेवर आधारित पदार्थाची आम्लता किंवा क्षारीयता व्यक्त करण्यासाठी वापरला जातो.
• सामू मापनश्रेणी सोरेन सोरेन्सन यांनी शोधला होता.
• सामू मापनश्रेणीची श्रेणी 0 ते 14 आहे.
  • जर pH < 7 असेल तर द्रावण आम्लीय आहे.
  • जर pH > 7 असेल तर द्रावण क्षारीय आहे.
  • जर pH = 7 असेल तर द्रावण तटस्थ आहे
• आम्ल आणि क्षारांची तीव्रता अनुक्रमे तयार झालेल्या H+ आयन आणि OH- आयनच्या संख्येवर अवलंबून असते.
• जेव्हा पावसाचे pH 5.6 पेक्षा कमी असते तेव्हा ते आम्ल पाऊस म्हणून ओळखले जाते.
• मॅग्नेशियाचे दूध चे pH मूल्य 10.5 आहे.

योग्य उत्तर सल्फ्युरस आम्ल हे आहे.

स्पष्टीकरण:

जेव्हा सल्फर डायऑक्साइड पाण्यात विरघळते तेव्हा ते सल्फ्युरस आम्ल तयार होते. सल्फर डायऑक्साइडचे रासायनिक सूत्र SO₂ आहे.
रासायनिक समीकरण खाली दर्शविले आहे.

SO2 +H2O ⟶ H2SO3

• जेव्हा धातूक ऑक्सिजनसह अभिक्रिया करतात तेव्हा धातूचे ऑक्साईड तयार होतात. कारण ते पाण्यासह अभिक्रिया करून आम्लारीधर्मी तयार करतात, हे धातूक ऑक्साईड आम्लारीधर्मी स्वरूपाचे असतात.
• अधातू, दुसरीकडे, ऑक्सिजनसह अभि​क्रिया करून अधातू ऑक्साईड तयार करतात, जे धातूक ऑक्साईड्सपेक्षा वेगळे असतात कारण ते आम्लधर्मी असतात. अधातू ऑक्साईड्स देखील पाण्यासह अभिक्रिया करतात तेव्हा आम्ल तयार करतात.
• सल्फर हे अधातूक मूलद्रव्य आहे आणि सल्फर डायऑक्साइड (SO₂) आम्लधर्मी आहे. परिणामी, ते सल्फ्यूरिक आम्ल (H2SO3) तयार करण्यासाठी पाण्यासह अभिक्रिया करते.
• सल्फुरस आम्लाचे गुणधर्म:
  • सल्फ्युरस आम्ल हा रंगहीन द्रव आहे.
  • सल्फ्युरस आम्ल एक चांगले क्षपणकारक आहे.
  • हे वापरासाठी सौम्य विरंजक म्हणून वापरले जाते.
  • सल्फ्युरस आम्ल अस्थिर असते आणि त्यात त्याची शुद्ध अवस्था कधीच वेगळी केली जात नाही.

Additional Information

• सल्फर ट्रायऑक्साइड
  • ते उष्णतेच्या सुटकेसह सल्फ्यूरिक आम्ल तयार करण्यासाठी पाण्यासह तीव्र अभिक्रिया करते.
• सल्फर पेंटाऑक्साइड
  • थेट अभिक्रिया होत नाही.
• सल्फ्यूरिक आम्ल
  • पाणी सल्फ्यूरिक आम्लापेक्षा कमी दाट असते आणि ते आम्लाच्या वर तरंगते.
  • हायड्रोनियम आयन तयार करण्यासाठी ही अभिक्रिया सर्वोत्तम मानली जाते.

योग्य उत्तर संत्री आहे.

स्पष्टीकरण:

• लिंबाच्या रसामध्ये सापडणारे आम्ल असलेल्या फळांना लिंबूवर्गीय फळे असे म्हणतात. उदा: लिंबू, संत्री, द्राक्ष इत्यादी.
• हे चव मध्ये आंबट आहेत आणि जीवनसत्व सी चा एक चांगला स्त्रोत आहेत, अशा प्रकारे जीवनसत्व सी च्या कमतरतेमुळे होणार्‍या रोगास प्रतिबंधित करण्यास मदत करते, म्हणजे, स्कर्वी.
• द्राक्षामध्ये चुन्यापेक्षा साइट्रिक आम्लाचे प्रमाण कमी असते.
• केळी फायबर, पोटॅशियम आणि जीवनसत्व बी 6 चा समृद्ध स्त्रोत आहेत.
• आंबा फायबर आणि जीवनसत्व ए आणि सी चा अन्न स्रोत आहे.

काही नैसर्गिकरित्या उद्भवणारे आम्ल हे आहेत -

• आम्लरोधी :
  • आम्लरोधी ही अशी औषधे आहेत जी अपचन आणि छातीतील जळजळ दूर करण्यासाठी तुमच्या पोटातील आम्लाचा प्रतिकार (तटस्थीकरण) करतात.
  • आम्लरोधी या बाबतीत मदत करू शकतात: 
    • अपचन
    • छातीत जळजळ किंवा आम्ल प्रतिवाह - जठर अन्ननलिका प्रतिवाह रोग (GORD) म्हणूनही ओळखले जाते.
    • पोटात व्रण
    • जठराची सूज (पोटाच्या आवरणाची जळजळ) 

Additional Information

• प्रतिजैविक: 
  • ही अशी औषधे आहेत जी जीवाणूंची वाढ नष्ट करतात किंवा कमी करतात. 
  • प्रतिजैविकांचा वापर जीवाणूजन्य संसर्ग टाळण्यासाठी आणि उपचार करण्यासाठी केला जातो.
• वेदनाशामक:
  • वेदनाशामक, ज्याला पिडाहारीदेखील म्हणतात, ही अशी औषधे आहेत जी डोकेदुखीपासून, संधिवात जखमांपर्यंत वेगवेगळ्या प्रकारच्या वेदना कमी करतात.
  • शोथरोधी वेदनाशामकांमुळे जळजळ कमी होते, आणि अफूसवृश वेदनाशामक औषधे मेंदूची वेदना समजून घेण्याची पद्धत बदलतात.
• जंतुनाशक:
  •  जंतुनाशक हा एक पदार्थ आहे जो सूक्ष्मजीवांची वाढ थांबवतो किंवा कमी करतो.
  • शस्त्रक्रिया आणि इतर प्रक्रियेदरम्यान संसर्गाचा धोका कमी करण्यासाठी ती वारंवार रुग्णालये आणि इतर वैद्यकीय प्रक्रियांमध्ये वापरले जातात.
• मिल्क ऑफ मॅग्नेशिआ: मॅग्नेशियम हायड्रॉक्साइड हे मिल्क ऑफ मॅग्नेशिआत आढळते. पोटाची जास्तीची आम्लता कमी करण्यासाठी हे आम्लरोधी म्हणून वापरले जाते. 

संकल्पना:

आम्ल

• आम्ल असे पदार्थ आहेत जे चवीला आंबट असतात.
• हे निळ्या रंगाचा लिटमस कागद लाल करतात.
• आम्ल नैसर्गिकरित्या संत्री, द्राक्षे इत्यादी लिंबूवर्गीय फळांमध्ये असतात.
• हे मुंगीच्या डंखात देखील असते ज्यामुळे जळजळ होते.
• काही नैसर्गिकरित्या आढळणारे आम्ल आणि त्यांचे स्रोत

निष्कर्ष:

पालकात ऑक्सॅलिक ॲसिड आढळते. म्हणून, योग्य पर्याय पालक आहे.

• आम्लारी आम्लांचे उदासीनीकरण करतात. 
• त्यांची चव कडू असते आणि निळ्या रंगाचे लिटमस लाल होते.

• योग्य उत्तर पर्याय 4 आहे, म्हणजेच 1000 पट कमी होते.
• जेव्हा त्याचा pH बदलून 6 होतो, तेव्हा H⁺ आयन संहती 1000 पट कमी होते.
• pH हायड्रोजन आयन संहती स्पष्ट करतो, pH जितका कमी तेवढीच, हायड्रोजन आयनची संहती जास्त असते.
• आम्लांचा pH 1 ते 6 पर्यंत असतो, pH 7 उदासीन द्रावण दर्शवतो आणि 8 ते 14 च्या श्रेणीतील pH आम्लारी दर्शवतो.
• pH ची गणना करण्याचे सूत्र हे आहे: pH = - लॉग [H⁺]
  • 3 चा pH = 10^-3 H⁺
  • 6 चा pH= 10^-6 H⁺
• वरील मूल्यांवरून, आपण स्पष्टपणे पाहू शकतो की H⁺ आयन संहती 1000 पट कमी होते.

नायट्रिक आम्ल हे योग्य उत्तर आहे.Key Points

नायट्रिक आम्ल:

• नायट्रिक आम्ल (HNO₃), हे अत्यंत संक्षारक आणि विषारी असे मजबूत खनिज आम्ल आहे जे सामान्यतः रंगहीन असते परंतु दीर्घकाळ साठवून ठेवल्यास नायट्रोजनच्या ऑक्साईड्सच्या संचयाने त्याला पिवळा क्षेप प्राप्त होतो.
• उपयोग:
  • काही मौल्यवान धातू जसे की सोने आणि प्लॅटिनम नायट्रिक आम्लासोबत अभिक्रिया करत नाहीत, म्हणून ते या धातूंच्या स्वच्छतेसाठी वापरले जाते.
  • नायट्रिक आम्लाचा वापर अमोनियम नायट्रेटच्या उत्पादनासाठी जसे की खतांसाठी, प्लास्टिक बनवण्यासाठी व रंग तयार करण्यासाठी केला जातो.
  • विशेषतः क्लोराईडची चाचणी करताना प्रयोग करण्यासाठी शाळांमधील विज्ञान प्रयोगशाळांमध्ये नायट्रिक आम्लाचा वापर केला जातो.
  • द्रव-इंधनयुक्त रॉकेटमध्ये ऑक्सिडायझर म्हणून नायट्रिक आम्लाचा वापर विविध स्वरूपात केला जातो.

योग्य उत्तर वरीलपैकी सर्व आहे.

• आम्ल
  • आम्ल हायड्रोजन वायू मिळविण्यासाठी सक्रिय धातू बरोबर अभिक्रिया करतो. आणि आम्लारी सोबत अभिक्रिया करून मीठ आणि पाणी तयार करतो.
  • आम्ल आंबट चवीचे असते.  
  • आम्लमध्ये निळ्या रंगाचा लिटमस लाल रंगात बदलतो 
  • आम्लाच्या उपस्थितीत फिनोल्फॅथलीनला रंगहीन होतो.
  • आम्लाचे जलीय द्रावण विद्युत अपघटनी असते म्हणजेच ते विद्युत वहन  करते.
  • पाण्यात, आम्ल मिसळल्यास द्रावणामध्ये प्रोटॉन (H+) सोडतो.
  • हायड्रोक्लोरिक आम्ल, नायट्रिक आम्ल, सल्फ्यूरिक आम्ल, हायड्रोब्रोमिक आम्ल, हायड्रोडायडिक आम्ल, पर्क्लोरिक आम्ल आणि क्लोरिक आम्ल हे सर्व आम्ल आहेत.

• आम्लारी 
  • याची चव कडू असते आणि यामध्ये लाल रंगाचा लिटमस निळ्या रंगात बदलतो आणि आम्लारिच्या उपस्थितीत फिनोल्फॅथलीन गुलाबी रंगाचा बनवतो.
  • आम्लारी आम्ल बरोबर अभिक्रिया घडवून मीठ आणि पाणी तयार करतो.