जनगणना माहिती MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Census Data - मोफत PDF डाउनलोड करा

योग्य उत्तर 15.99% आहे.

Key Points

जनगणना 2011 -

• 2011 च्या जनगणनेनुसार महाराष्ट्राचा लोकसंख्या वाढीचा दर 15.99 टक्के होता, त्यामुळे योग्य उत्तर पर्याय 3 आहे.

Additional Information

• 2011 च्या जनगणनेच्या तपशीलानुसार, महाराष्ट्राची लोकसंख्या 11.24 कोटी आहे, जी 2001 च्या जनगणनेत 9.69 कोटी होती.
• 2011 च्या जनगणनेनुसार महाराष्ट्राची एकूण लोकसंख्या 112,374,333 असून त्यापैकी अनुक्रमे 58,243,056 आणि 54,131,277 पुरुष आणि स्त्रिया आहेत.
• 2011 मध्ये महाराष्ट्राची लोकसंख्या भारताच्या 9.28 टक्के होती.
• 2001 च्या जनगणनेत महाराष्ट्राचा लोकसंख्या वाढीचा दर 22.57% होता.

योग्य उत्तर 919 आहे.

Important Points

• बाल लिंग गुणोत्तर म्हणजे 0-6 वयोगटातील दर हजार पुरुषांमागे महिलांची संख्या होय.
  • भारतातील वय-विशिष्ट लिंग गुणोत्तर 1961 मध्ये मोजले जाऊ लागले.
  • 2011 मध्ये बाल लिंग गुणोत्तर 8 अंकांनी कमी झाले आहे.
  • 2011 च्या जनगणनेत भारतातील बाल लिंग गुणोत्तर 918 आहे.
  • 793 च्या आश्चर्यकारकपणे कमी बाल लिंग गुणोत्तरासह हरियाणा हे सर्वात वाईट राज्य आहे.
  • अरुणाचल प्रदेशमध्ये सर्वाधिक 972 बाललिंग गुणोत्तर आढळले आहे.
• लिंग गुणोत्तर हे लोकसंख्येतील लिंग संतुलनाचे महत्त्वाचे सूचक आहे.

बरोबर उत्तर मध्य प्रदेश आहे.

Key Points 

• 2011 च्या जनगणनेनुसार, भारतात मध्य प्रदेशात सर्वात जास्त अनुसूचित जमातींची लोकसंख्या आहे.
• मध्य प्रदेशातील अनुसूचित जमातींची लोकसंख्या राज्याच्या एकूण लोकसंख्येच्या सुमारे 14.7% आहे.
• मध्य प्रदेशात अनेक प्रमुख जमाती राहतात, ज्यात गोंड, भिल, बैगा आणि कोरकू यांचा समावेश आहे.
• राज्याला समृद्ध सांस्कृतिक वारसा आहे ज्यामध्ये अनेक आदिवासी उत्सव, नृत्ये आणि कला आहेत जे त्याच्या ओळखीचा अभिन्न भाग आहेत.
• मध्य प्रदेशातील शासकीय उपक्रमांमध्ये विविध योजना आणि कार्यक्रमांद्वारे त्याच्या आदिवासी समुदायांच्या कल्याण आणि विकासावर लक्ष केंद्रित केले आहे.

Additional Information 

• अनुसूचित जमाती (ST)
  • अनुसूचित जमाती भारतातील ऐतिहासिकदृष्ट्या वंचित आदिवासी लोकांचे अधिकृतपणे नियुक्त गट आहेत.
  • भारताच्या राज्यघटनेच्या अनुच्छेद 342 अंतर्गत त्यांना मान्यता आहे.
  • अनुसूचित जमातीच्या लोकांना त्यांच्या सामाजिक-आर्थिक स्थितीत सुधारणा करण्याच्या उद्देशाने विविध सकारात्मक कारवाई कार्यक्रमांमध्ये प्रवेश आहे.
  • शासन अनुसूचित जमातीच्या लोकांसाठी शिक्षण, रोजगार आणि राजकीय प्रतिनिधित्वात आरक्षित जागा प्रदान करते.
• आदिवासी उपयोजना (TSP)
  • TSP ही अनुसूचित जमातीच्या सामाजिक-आर्थिक विकासासाठीची एक रणनीती आहे.
  • हे सुनिश्चित करते की राज्य आणि केंद्र सरकारच्या निधीची एक प्रमाणित रक्कम आदिवासी कल्याणाकरिता वाटप केली जाते.
  • निधी आदिवासी समुदायांसाठी पायाभूत सुविधा विकास, शिक्षण, आरोग्य आणि उपजीविकेच्या कार्यक्रमांसाठी वापरला जातो.
• पेसा अ‍ॅक्ट (1996)
  • पंचायती (अनुसूचित क्षेत्रांपर्यंत विस्तार) अधिनियम, 1996, राज्यघटनेच्या भाग IX च्या तरतुदी पंचायतींशी संबंधित अनुसूचित क्षेत्रांपर्यंत विस्तारित करतो.
  • त्यांचे पारंपारिक अधिकार आणि स्वशासन ओळखून आदिवासी समुदायांना सक्षम करण्याचा त्याचा उद्देश आहे.
  • ग्रामसभेला संसाधने व्यवस्थापित करण्यासाठी, वाद निवारण्यासाठी आणि सांस्कृतिक ओळख जपण्यासाठी कायदेशीर पाठबळ प्रदान करतो.
• वनबंधू कल्याण योजना
  • आदिवासी लोकांच्या सर्वंकष विकासासाठी भारत सरकारने सुरू केलेली योजना.
  • आदिवासी क्षेत्रांमध्ये शिक्षण, आरोग्य, उपजीविकेच्या संधी आणि पायाभूत सुविधांची गुणवत्ता सुधारण्यावर ती लक्ष केंद्रित करते.
  • या योजनेचा उद्देश विकास निर्देशांकांच्या बाबतीत आदिवासी आणि बिगर-आदिवासी लोकसंख्येतील तफावत कमी करणे आहे.

बरोबर उत्तर केरळ आहे.

Key Points 

• 2011 च्या जनगणनेनुसार, भारतात महिला साक्षरतेचे प्रमाण केरळ मध्ये सर्वाधिक आहे.
• केरळमधील महिला साक्षरतेचे प्रमाण सुमारे 92.07% आहे, जे देशात सर्वाधिक आहे.
• प्रभावी शासकीय धोरणे आणि शिक्षणावर भर यामुळे केरळ साक्षरतेच्या बाबतीत नेहमीच आघाडीवर राहिले आहे.
• राज्याची शिक्षण व्यवस्था तिच्या उच्च दर्जाच्या पायाभूत सुविधा आणि समावेशक शैक्षणिक पद्धतींसाठी ओळखली जाते.
• केरळमध्ये शिक्षणात लिंग समानतेवर भर दिल्यामुळे महिला साक्षरतेचे प्रमाण खूप वाढले आहे.
• समाजातील सर्व घटकांना, विशेषतः महिलांना शिक्षणाचा लाभ मिळावा यासाठी विविध साक्षरता कार्यक्रम आणि मोहिमा राबवण्यात आल्या आहेत.

Additional Information 

• मिझोरम
  • भारतातील इतर राज्यांच्या तुलनेत मिझोराममध्ये साक्षरतेचे प्रमाण तुलनेने जास्त आहे.
  • राज्यातील साक्षरतेचे प्रमाण सुमारे 89.27% आहे, ज्यामुळे ते साक्षरतेच्या बाबतीत आघाडीवरील राज्यांपैकी एक आहे.
• हिमाचल प्रदेश
  • हिमाचल प्रदेशमध्ये साक्षरतेचे प्रमाण सुमारे 83.78% आहे.
  • राज्याने साक्षरतेचे प्रमाण, विशेषतः ग्रामीण भागांमध्ये सुधारण्यासाठी मोठ्या प्रमाणात प्रगती केली आहे.
• गोवा
  • गोव्यातही महिलांमध्ये साक्षरतेचे प्रमाण जास्त आहे, सुमारे 81.84%.
  • राज्याची शिक्षण व्यवस्था सुविकसित आहे, ज्यामुळे साक्षरतेचे प्रमाण जास्त आहे.

पर्याय 2 योग्य आहे.

Key Points

• 2011 च्या जनगणनेनुसार, 2001-2011 दरम्यान, भारतात महिला साक्षरतेतील वाढ 11.79% इतकी होती.
• भारताची जनगणना हे एक दशकीय सर्वेक्षण आहे, जे लोकसंख्या, शिक्षण आणि साक्षरता यांसह विविध पैलूंवरील व्यापक आकडेवारी संकलित करते.
• महिला साक्षरतेतील वाढ देशभरातील महिलांकरिता शिक्षण सुधारण्यासाठी केलेल्या प्रयत्नांचे प्रतिबिंब आहे.
• महिला साक्षरता हे सामाजिक-आर्थिक विकासाचे एक महत्त्वाचे सूचक असून महिलांना सक्षम बनवण्यास मदत करते.
• राष्ट्रीय साक्षरता अभियान आणि शिक्षण हक्क कायदा यांसारख्या विविध सरकारी उपक्रमांनी आणि कार्यक्रमांनी या वाढीस हातभार लावला आहे.

Additional Information

• गृह मंत्रालयांतर्गत येणाऱ्या रजिस्ट्रार जनरल आणि जनगणना आयुक्त कार्यालयाकडून दर 10 वर्षांनी भारताची जनगणना केली जाते.
• शिक्षण हक्क कायदा, 2009, 6 ते 14 वर्षे वयोगटातील बालकांसाठी मोफत आणि सक्तीचे शिक्षण अनिवार्य करतो.
• 1988 मध्ये सुरू झालेल्या राष्ट्रीय साक्षरता अभियानाचे उद्दिष्ट 8 कोटी लोकांना साक्षर करणे आहे, ज्यापैकी 6 कोटी महिला आहेत.

योग्य उत्तर सिक्कीम आहे.

Key Points

• सिक्कीमची लोकसंख्या 6.11 लाख आहे.
• 2011 च्या सिक्कीम जनगणनेनुसार सिक्कीमची लोकसंख्या संपूर्ण भारतामध्ये सर्वात कमी आहे.
• पी.एस. गोले म्हणून ओळखले जाणारे प्रेमसिंग तमांग हे एक भारतीय राजकारणी आणि सिक्कीमचे विद्यमान मुख्यमंत्री आणि सिक्कीम क्रांतीकारी मोर्चा (SKM) चे नेते आणि संस्थापक आहेत.

Additional Information

• 2011 च्या जनगणनेनुसार, त्या वर्षी मिझोरामची लोकसंख्या 1,091,014 होती.
  • हे देशातील दुसरे सर्वात कमी लोकसंख्या असलेले राज्य आहे.
  • झोरामथांगा हे एक भारतीय राजकारणी आहेत जे मिझोरामचे मुख्यमंत्री आहेत.
• 2011 च्या जनगणनेनुसार, त्रिपुराची लोकसंख्या 36.74 लाख आहे.
  • बिप्लब कुमार देब हे त्रिपुरा राज्याचे मुख्यमंत्री आहेत.
• भारताच्या 2011 च्या जनगणनेनुसार, उत्तराखंडची लोकसंख्या 10,086,292 आहे.

Important Points

2011 च्या जनगणनेनुसार सर्वाधिक लोकसंख्या उत्तरप्रदेशमध्ये आढळते.

योग्य उत्तर 919 हे आहे.

Key Points:

• 0-6 वयोगटातील महिला आणि पुरुषांचे गुणोत्तर हे बाल लिंग गुणोत्तर म्हणून ओळखले जाते.
• 2001 च्या जनगणनेत भारताचे बाल लिंग गुणोत्तर 927 होते परंतु 2011 च्या जनगणनेत ते 919 पर्यंत घसरले.
• 2011 च्या जनगणनेनुसार, हरियाणामध्ये सर्वात कमी बाल लिंग गुणोत्तर (834 प्रति हजार पुरुष), तर अरुणाचल प्रदेश भारतीय राज्यांमध्ये सर्वाधिक (972) आहे.
• अंदमान आणि निकोबार बेटांवर कोणत्याही भारतीय केंद्रशासित प्रदेशापेक्षा सर्वात जास्त बाल लिंग गुणोत्तर आहे, दर 1,000 पुरुषांमागे 968 आहे.

Additional Information:

• भारतात विविध कारणांमुळे बाल लिंग गुणोत्तर घटले आहे.
• समाजाची मुलीपेक्षा मुलगा पाहिजे अशी इच्छा हे या धोक्याचे एक प्राथमिक कारण आहे.
• म्हातारपणी मुले (मुलगा) आई-वडिलांची काळजी घेतील, हुंड्याची अवाजवी मागणी, पुरुषच कमावतात, मुलगे अंतिम संस्कार करू शकतात आणि आईवडिलांची काळजी घेऊ शकतात, इत्यादी काही कारणे आहेत.

योग्य उत्तर ​पुडुचेरी आहे.

Key Points

पुडुचेरी 

• सर्वाधिक लिंग गुणोत्तर असणारा केंद्रशासित प्रदेश (1037 स्त्रिया/1000 पुरुष).
• 1962 मध्ये, पाँडिचेरी एक केंद्रशासित प्रदेश बनला.
• 2006 मध्ये, पाँडिचेरी हे नाव बदलून पुडुचेरी असे करण्यात आले.
• राजधानी - पुडुचेरी
• नायब राज्यपाल -  तमिळीसाई सौंदराजन
• असा केंद्रशासित प्रदेश जिथले लोक फ्रेंच भाषिक आहेत.
• विधानसभेची स्थापना करणारा भारतातील पहिला केंद्रशासित प्रदेश.
• पुडुचेरीमध्ये पुडुचेरी, कराईक्कल (तामिळनाडू), यानम (आंध्रप्रदेश), माहे (केरळ) असे चार जिल्हे आहेत.
• माहे हा भारतातील सर्वात लहान जिल्हा आहे.
• केरळमधील ब्रिटीश आणि फ्रेंचांनी व्यापलेल्या प्रांतांना वेगळे केल्यामुळे मय्याझी नदी (माहे नदी) "इंग्लिश खाडी" म्हणून ओळखली जाते.
• पुडुचेरी आणि यानम बंगालच्या उपसागराला लागून व माहे अरबी समुद्राला लागून वसलेले आहेत.

Additional Information

लक्षद्वीप 

• लक्षद्वीप हा भारताचा सर्वात छोटा केंद्र शासित प्रदेश आहे.
• लक्षद्वीपचे जुने नाव लॅकॅडिव असे होते.
• 1 नोव्हेंबर 1973 ला लक्षद्वीपला अधिकृत नाव मिळाले.
• राजधानी - कावरत्ती
• नायब राज्यपाल - प्रफुल्ल पटेल
• लक्षद्वीपची पूर्वीची राजधानी कोझिकोडे होती. 1964 मध्ये राजधानी कावरत्ती येथे हलविण्यात आली.
• लक्षद्वीप हा सर्वात साक्षर केंद्रशासित प्रदेश आहे.
• लक्षद्वीप केरळ उच्च न्यायालयाच्या अखत्यारीत येते.

अंदमान व निकोबार 

• राजधानी - श्रीविजय पुरम
• नायब राज्यपाल - अ‍ॅडमिरल डी. के. जोशी
• किमान लोकसंख्या घनता असलेला केंद्रशासित प्रदेश.
• बॅरेन आयलँड हा अंदमानमधील सर्वात मोठा सक्रिय ज्वालामुखी आहे.
• सॅडल पीक हे अंदमानमधील सर्वोच्च शिखर आहे.
• दहा-डिग्री चॅनेल हे अंदमान निकोबार बेटांना विलग करणारे चॅनेल आहे.
• अंदमान व निकोबार बेटे कोलकाता उच्च न्यायालयाच्या अखत्यारीत येतात.
• वीर सावरकर आंतरराष्ट्रीय विमानतळ पोर्ट ब्लेअर येथे आहे.
• 1906 मध्ये, ब्रिटिशांनी बांधलेले सेल्युलर जेल हे कालापानी म्हणून देखील ओळखले जाते.

चंदीगड

• चंदीगड ही पंजाब व हरियाणा या दोन राज्यांची राजधानी आहे.
• नायब राज्यपाल - श्री. बनवारीलाल पुरोहित
• चंदीगड हे 'सुंदर शहर' म्हणून देखील ओळखले जाते. 
• पंजाब व हरियाणा येथील सामाईक  उच्च न्यायालय चंदीगडमध्ये आहे.
• चंदीगड हे भारतातील पहिले धुर- मुक्त शहर आहे.
• चंदीगडमध्ये भारताच्या पहिल्या रॉक गार्डनची स्थापन झाली होती.
• झाकिर हुसेन गुलाब बाग, आशियातील सर्वात मोठी गुलाबाची बाग, चंदीगडमध्ये आहे.

Important Points

• सर्वात मोठा केंद्र शासित प्रदेश: लडाख
• सर्वाधिक दाट लोकसंख्या असलेला केंद्रशासित प्रदेश: दिल्ली
• किमान लिंग गुणोत्तर असलेला केंद्रशासित प्रदेश: दमण व दीव
• किमान साक्षर असलेला केंद्रशासित प्रदेश: दमण व दीव

योग्य उत्तर ख्रिस्ती आहे.

Key Points 

• भारताची जनगणना देशातील विविध धार्मिक समुदायांचा डेटा प्रदान करते.
• 2011 च्या जनगणनेच्या आधारे, ख्रिस्ती हे भारतातील मुस्लिमांनंतरचा दुसरा सर्वात मोठा धार्मिक अल्पसंख्याक गट बनतात.
• इस्लाम हा भारतातील प्रमुख धर्मांपैकी एक आहे आणि देशाच्या लोकसंख्येचा महत्त्वाचा भाग मुस्लिम आहे.

Additional Information 

• ही भारताची 15वी जनगणना होती आणि स्वतंत्र भारताची 7वी जनगणना होती.
• जनगणना 2011 आयुक्त : सी. चंद्रमौली
• घोषवाक्य: आमची जनगणना, आमचे भविष्य
• जिल्ह्यांची संख्या : 640
• शहरांची संख्या: 7933
• गावांची संख्या: 640930
• 2011 च्या जनगणनेनुसार भारताची एकूण लोकसंख्या 1210.19 दशलक्ष असून त्यापैकी 623.7 दशलक्ष पुरुष आणि 586.46 दशलक्ष महिला होत्या.
• लिंग गुणोत्तर: 940 महिला/1000
• बाल लिंग गुणोत्तर: 919 (ग्रामीण- 923, शहरी- 905)
• लोकसंख्येची घनता: 382 व्यक्ती/किमी 2
• साक्षरता दर: एकूण लोकसंख्येच्या 74.04% (पुरुष: 82.14% आणि स्त्रिया: 65.46%)
• दशकातील लोकसंख्या वाढीचा दर: 17.7%

योग्य उत्तर झारखंड आहे.

Mistake Points

• तुम्हाला खालील पर्यायांमधून योग्य उत्तर निवडायचे आहे.
• जर बिहार पर्यायांमध्ये असेल तर ते योग्य उत्तर असेल.
• परंतु दिलेल्या पर्यायांनुसार, झारखंड हे योग्य उत्तर असेल.
• भारत राज्याची लोकसंख्या घनता 2011:
  • झारखंड: 414 लोक प्रति चौरस किलोमीटर
  • गोवा: 394 लोक प्रति चौरस किलोमीटर
  • महाराष्ट्र: 365 लोक प्रति चौरस किलोमीटर
  • गुजरात: 308 लोक प्रति चौरस किलोमीटर

Key Points

• लोकसंख्येची घनता प्रति एकक क्षेत्रामध्ये व्यक्तींची संख्या म्हणून व्यक्त केली जाते.
•  हे जमिनीशी संबंधित लोकसंख्येचे स्थानिक वितरण अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यास मदत करते.
• भारतातील लोकसंख्येची घनता (2011) 382 व्यक्ती प्रति चौरस किमी आहे.
• लोकसंख्येची घनता 1951 मधील 117 व्यक्ती/चौरस किमीवरून 2011 मध्ये 382 व्यक्ती/चौरस किमी इतकी वाढल्याने गेल्या 50 वर्षांमध्ये 200 पेक्षा जास्त व्यक्ती प्रति चौ.कि.मी.ने सातत्याने वाढ झाली आहे.
• 2011 च्या जनगणनेनुसार अरुणाचल प्रदेश राज्याची एकूण लोकसंख्या अंदाजे 1.4 दशलक्ष आहे.
• 84,000 चौरस किमी क्षेत्रफळावर, अंदाजे 17 व्यक्ती/चौ. किमी लोकसंख्येची घनता.
• दिल्लीची लोकसंख्या घनता 11,320 व्यक्ती प्रति चौरस किमी आहे.
• उत्तर भारतीय राज्यांमध्ये, बिहार (1106), पश्चिम बंगाल (1028), आणि उत्तर प्रदेश (829) मध्ये घनता जास्त आहे, तर केरळ (860) आणि तामिळनाडू (555) द्वीपकल्पीय भारतीय राज्यांमध्ये जास्त घनता आहे.
• आसाम, गुजरात, आंध्र प्रदेश, हरियाणा, झारखंड आणि ओडिशा या राज्यांमध्ये मध्यम घनता आहे.

Additional Information

जनगणना 2011

• भारतीय जनगणना ही लोकसंख्या (लोकसंख्या वैशिष्ट्ये), आर्थिक क्रिया, साक्षरता आणि शिक्षण, गृहनिर्माण घरगुती सुविधा, शहरीकरण, प्रजनन क्षमता आणि मृत्युदर इत्यादींवरील माहितीचा सर्वात विश्वासार्ह स्त्रोत आहे.
• 2011 ची जनगणना ही देशाची 15 वी राष्ट्रीय जनगणना होती.
• 1872 मध्ये लॉर्ड मेयोच्या काळात भारतात जनगणना सुरू करण्यात आली. ती 1881 मध्ये लागू झाली.
• सी. चंद्रमौली यांच्या मार्गदर्शनाखाली ही जनगणना करण्यात आली.
• 2011 च्या जनगणनेचे घोषवाक्य 'आमची जनगणना, आमचे भविष्य' असे होते.
• 2011 च्या जनगणनेच्या तात्पुरत्या आकडेवारीनुसार देशाची लोकसंख्या 1210.19 दशलक्ष होती त्यापैकी 623.7 दशलक्ष (51.54%) पुरुष आणि 586.46 दशलक्ष (48.46%) महिला होत्या. उत्तर प्रदेश हे भारतातील सर्वाधिक लोकसंख्येचे राज्य आहे, उत्तर प्रदेशची लोकसंख्या ब्राझीलच्या लोकसंख्येपेक्षा जास्त आहे.

योग्य उत्तर लक्षद्वीप हे आहे.

Important Points

• क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने लक्षद्वीप हा भारतातील सर्वात लहान केंद्रशासित प्रदेश आहे.
• लक्षद्वीप हा भारतातील सर्वात लहान केंद्रशासित प्रदेश आहे ज्याचे क्षेत्रफळ 32 चौ. किमी आहे.

Additional Information

• क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने जम्मू-काश्मीर हा भारतातील सर्वात मोठा केंद्रशासित प्रदेश आहे.
• क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने राजस्थान हे भारतातील सर्वात मोठे राज्य आहे.
• क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने गोवा हे भारतातील सर्वात लहान राज्य आहे.
• कच्छ (गुजरात) हा भारतातील सर्वात मोठा जिल्हा आहे.
• माहे (पाँडिचेरी) हा भारतातील सर्वात लहान जिल्हा आहे.

Confusion Points

• लेह जिल्हा क्षेत्र - 45110 चौ. किमी
• कच्छ जिल्हा क्षेत्र - 45674 चौ. किमी.
• लेहचे क्षेत्रफळ 45100 चौ. कि.मी. देशातील सर्वात मोठ्या जिल्ह्यांपैकी एक आहे.
• कच्छ हा भौगोलिक क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने सर्वात मोठा जिल्हा आहे

योग्य उत्तर 1.64 टक्के आहे.

Key Points

• 2011 च्या जनगणनेनुसार भारताचा वार्षिक लोकसंख्या वाढीचा दर 1.64 टक्के आहे.
• लोकसंख्येची वाढ म्हणजे वेळेच्या दोन बिंदूंमधील एका विशिष्ट क्षेत्रात राहणाऱ्या लोकांच्या संख्येत होणारा बदल. त्याचा दर टक्केवारीत व्यक्त केला जातो.
• 1872 मध्ये ब्रिटीश व्हाईसरॉय लॉर्ड मेयो यांच्या नेतृत्वाखाली प्रथमतः जनगणना सुरू झाली. यामुळे समाजातील सुधारणेच्या क्षेत्रांमध्ये सुधारणा करण्यासाठी नवीन धोरणे, सरकारी कार्यक्रम तयार करण्यात मदत झाली.
• भारतातील पहिली समक्रमित जनगणना 1881 मध्ये झाली. 1901 पासून ती प्रत्येक दशकानंतर होत आहे.
• जनगणना 2011 ही 15 वी जनगणना आहे आणि स्वातंत्र्यानंतरची 7 वी जनगणना आहे.
• 2011 च्या जनगणनेचे घोषवाक्य “आमची जनगणना, आमचे भविष्य” आहे.
• 2011 च्या जनगणनेनुसार, 2001 च्या जनगणनेनुसार 35 च्या तुलनेत भारतात 53 दशलक्ष अधिक शहरे आहेत.
• भारताची 15 वी जनगणना 2011 मध्ये झाली​

Additional Information

​भारत 2011 च्या जनगणनेचा मुख्य मुद्दा

• भारताची एकूण लोकसंख्या - 1,21,08,54,977
• लिंग गुणोत्तर (महिला प्रति 1000 पुरुष) - 943
• घनता - 382 व्यक्ती प्रति चौ. किमी
• अर्भक मृत्यू दर (2006) - 57 प्रति 1000 जिवंत जन्म
• माता मृत्यू दर - 407 प्रति लक्ष जिवंत जन्म
• देशाचा साक्षरता दर - 73%
• सर्वाधिक साक्षरता - केरळ (94%)
• सर्वात कमी साक्षरता - बिहार (61.8%)
• सर्वाधिक महिला साक्षरता - केरळ (92.1%)
• सर्वात कमी महिला साक्षरता - बिहार (51.5%)
• सर्वाधिक लोकसंख्या - उत्तर प्रदेश (19,98,12,341)
• सर्वात कमी लोकसंख्या - सिक्कीम (6,10,577)
• सर्वाधिक लोकसंख्या घनता - बिहार (1106)
• सर्वात कमी लोकसंख्या घनता - अरुणाचल प्रदेश (17)
• सर्वोच्च लिंग गुणोत्तर - केरळ (1084)
• सर्वात कमी लिंग गुणोत्तर असलेले राज्य - हरियाणा (879)
• जन्माच्या वेळी आयुर्मान - 63.5 वर्षे, पुरुष - 62.6 वर्षे आणि महिला - 64.2 वर्षे.
• लोकसंख्येतील दशकातील वाढीचा दर - 17.7%
• अनुसूचित जातींची सर्वाधिक लोकसंख्या उत्तर प्रदेशमध्ये आहे.
• सर्वात कमी अनुसूचित जातींची लोकसंख्या नागालँडमध्ये आहे.
• सर्वाधिक अनुसूचित जमातींची लोकसंख्या मध्य प्रदेशात आहे.
• सर्वात कमी अनुसूचित जमातींची लोकसंख्या पंजाबमध्ये आहे.

943 हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• दर हजार पुरुषांमागे असलेले स्त्रियांचे प्रमाण म्हणजे लिंग गुणोत्तर होय.
• 2011 च्या जनगणनेनुसार, भारताचे लिंग गुणोत्तर दर हजार पुरुषांमागे 943 स्त्रिया इतके आहे.
• 2011 च्या जनगणनेमध्ये या हा दर वाढल्याचा आढळतो; कारण 2003 च्या जनगणनेनुसार दर हजार पुरुषांमागे एकूण 933 स्त्रिया होत्या.​

Important Points

• स्त्रोत - censusindia.gov.in
• 2011 जनगणना माहिती:

योग्य उत्तर मध्य प्रदेश आहे.

Key Points

• मध्य प्रदेशात सर्वाधिक अनुसूचित जमातीची लोकसंख्या आहे (14.7 टक्के).
• मध्य प्रदेश हे भारतातील सर्वाधिक लोकसंख्या असलेल्या राज्यांपैकी एक आहे आणि देशातील सर्वाधिक आदिवासी लोकसंख्या 15.31 दशलक्ष इतकी आहे आणि राज्याच्या लोकसंख्येच्या 21.1% आहे.
• 705 जमातींमध्ये पसरलेल्या, ते खाते आहेत देशाच्या एकूण लोकसंख्येच्या 8.6% आहे.
• भारतातील मध्य प्रदेशमध्ये 46 मान्यताप्राप्त अनुसूचित जमाती आहेत, त्यापैकी तीन 'विशेषतः असुरक्षित आदिवासी गट (PTGs) (पूर्वी 'विशेष आदिम आदिवासी गट' म्हणून ओळखले जाणारे) म्हणून ओळखले गेले आहेत.

Additional Information

• गुजरात राज्यात एकतीस (31) अधिसूचित जमाती आहेत, त्या खालीलप्रमाणे आहेत: 1 खराडी. 2 बलात. 4 भिल्ल, भिल तवियाड, भिल गरासिया, ढोली भील, डुंगरी भिल, डुंगरी गरासिया, मेवासी भिल्ल, माळीवाड भिल्ल, रावळ भील, तडवी भिल्ल, भागलिया, भिलाला, पावरा, वळवी, वसावा, वसावे, कटारा, भाभोर.
• झारखंडच्या जमातींमध्ये भारतातील झारखंड राज्यात राहणाऱ्या 32 जमातींचा समावेश आहे.
• छत्तीसगडमध्ये गोंड जमातींची लोकसंख्या सर्वाधिक आहे.

योग्य उत्तर सेरछिप आहे.

 मुख्य मुद्दे

• सात किंवा त्याहून अधिक वयाची व्यक्ती, जी कोणतीही भाषा समजून घेऊन वाचू आणि लिहू शकते, तिला साक्षर मानले जाते.
• 2011 च्या जनगणनेनुसार सेरछिप हा भारतातील सर्वात साक्षर जिल्हा होता.
• सेरछिप हे भारतातील मिझोराम राज्यातील एक शहर आहे.
• 2011 मधील जनगणनेच्या आकडेवारीनुसार, सेरछिप जिल्ह्यातील सरासरी साक्षरता दर 98.23 % होता.

 महत्वाचे मुद्दे

• 2011 च्या जनगणनेनुसार:
  • देशातील राष्ट्रीय साक्षरता दर 74.04% आहे.
  • पुरुषांमधील साक्षरता दर 82.14% आहे.
  • महिलांमधील साक्षरता दर 65.46% आहे.
  • केरळने 93.91% साक्षरता दरासह अव्वल स्थान कायम राखले आहे.
  • 63.8% साक्षरता दरासह बिहार एकूण क्रमवारीत शेवटच्या स्थानावर आहे.
  • मिझोराममधील सेरछिप हा भारतातील सर्वात साक्षर जिल्हा आहे.
  • मध्य प्रदेशातील अलीराजपूर हा भारतातील सर्वात कमी साक्षर जिल्हा आहे.
  • लक्षद्वीप हा 91.85% साक्षरता दरासह भारतातील सर्वात साक्षर केंद्रशासित प्रदेश आहे.
  • 76.24% साक्षरता दरासह दादरा नगर हवेली हा भारतातील सर्वात कमी साक्षर केंद्रशासित प्रदेश आहे.