भाषाशिक्षणार्थम् अधस्तनेषु कतमं व्यवहारवादस्य सिद्धान्तं न अनुसरति?

This question was previously asked in
CTET Feb 2016 Paper 1 (L - I/II: Hindi/English/Sanskrit)
View all CTET Papers >
  1. भाषाशिक्षणार्थम् अन्तर्निहितयन्त्रम्
  2. अनुकरणं दृढीकरणं च
  3. कण्ठस्थीकरणम् अभ्यासश्च
  4. अभ्यासनिर्माणप्रक्रिया

Answer (Detailed Solution Below)

Option 1 : भाषाशिक्षणार्थम् अन्तर्निहितयन्त्रम्
Free
CTET CT 1: TET CDP (Development)
10 Qs. 10 Marks 8 Mins

Detailed Solution

Download Solution PDF

प्रश्न का अनुवाद - भाषा शिक्षण हेतु निम्नलिखित में से कौन से सिद्धान्त का अनुसरण नहीं करते हैं? 

स्पष्टीकरण -

भाषा शिक्षण वह प्रक्रिया तथा वह माध्यम हैं, जिसमें इस बात पर बल दिया जाता हैं कि बच्चा पढ़ना-लिखना कैसे सिखाता हैं, किसी बच्चें को पढ़ना-लिखना कैसे सिखाया जाता हैं।

वाइगोत्स्की के अनुसार -''बालक को भाषा सीखने में समाज तथा परिवार एक महत्वपूर्ण भूमिका निभाते है"।

भाषा शिक्षण के सिद्धांत -

  • अनुकरणं दृढीकरणं च (अनुकरण का सिद्धान्त) - बालक अपने परिवार या समाज में बोली जाने वाली भाषा का अनुकरण करके भाषा अर्जित करता है। इसलिए यदि परिवार या समाज में त्रुटिपूर्ण भाषा का प्रयोग होता है तो बच्चा भी त्रुटिपूर्ण भाषा ही सिखाता है। बच्चे अपने शिक्षक के बोलने-लिखने स्वर एवं गति आदि का अनुकरण करके वैसे ही सीखने का प्रयत्न करते हैं। अतः शिक्षकों को स्वयं अपनी उच्चारण, बोलने की गति तथा लेखन को शुद्ध तथा स्वच्छ रखना चाहिए । 
  • कण्ठस्थीकरणम् अभ्यासश्च - अर्थात् याद करना, प्राचीन समय मुद्रित पुस्तके नहीं थी तब कण्ठस्थीकरण पर बल दिया जाता था। आज भी पाठशालाओं में विभिन्न विधियों में शिष्यों को पढ़ाता है और छात्र उसे सहजता से अभ्यासपूर्वक कण्ठस्थीकरण करता है
  • अभ्यासनिर्माणप्रक्रिया - अर्थात् साथ-साथ अभ्यास निर्माण सिखाते या सिखाने के समय ही नोट्स तैयार करना

Additional Information

शिक्षण कार्य को सुव्यवस्थित तरीके से प्रस्तुत करना ही शिक्षण विधि कहलाता हैं शिक्षण को सम्यक ढंग से चलाने के लिए शिक्षण विधि अत्यंत आवश्यक है उनमें से अनुकरण और दृढ़ीकरण, याद करना एवं अभ्यास करना के साथ-साथ अभ्यास निर्माण प्रक्रिया भाषा शिक्षण का व्यवहारवादी सिद्धान्त है। 
अतः स्पष्ट है कि भाषा शिक्षण हेतु अन्तर्निहित यंत्र व्यवहारवादी सिद्धान्त का अर्थात् अंगभूत क्षमता का अनुसरण नहीं करता। 

Latest CTET Updates

Last updated on Apr 30, 2025

-> The CTET 2025 Notification (July) is expected to be released anytime soon.

-> The CTET Exam Date 2025 will also be released along with the notification.

-> CTET Registration Link will be available on ctet.nic.in.

-> CTET is a national-level exam conducted by the CBSE to determine the eligibility of prospective teachers.  

-> Candidates can appear for CTET Paper I for teaching posts of classes 1-5, while they can appear for CTET Paper 2 for teaching posts of classes 6-8.

-> Prepare for the exam with CTET Previous Year Papers and CTET Test Series for Papers I &II.

More भाषा शिक्षण Questions

Hot Links: yono teen patti real teen patti teen patti tiger