संविधानाचे मूलभूत घटक MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Basics of Constitution - मोफत PDF डाउनलोड करा

Last updated on May 16, 2025

पाईये संविधानाचे मूलभूत घटक उत्तरे आणि तपशीलवार उपायांसह एकाधिक निवड प्रश्न (MCQ क्विझ). हे मोफत डाउनलोड करा संविधानाचे मूलभूत घटक एमसीक्यू क्विझ पीडीएफ आणि बँकिंग, एसएससी, रेल्वे, यूपीएससी, स्टेट पीएससी यासारख्या तुमच्या आगामी परीक्षांची तयारी करा.

Latest Basics of Constitution MCQ Objective Questions

संविधानाचे मूलभूत घटक Question 1:

भारतात, मूलभूत हक्कांच्या न्यायालयीन व्याख्यांवर मात करण्यासाठी खालीलपैकी कोणती घटनादुरुस्ती केली गेली असे मानले जाते? 

  1. 1 ली घटनादुरुस्ती 
  2. 42 वी घटनादुरुस्ती 
  3. 44 वी घटनादुरुस्ती 
  4. 86 वी घटनादुरुस्ती 

Answer (Detailed Solution Below)

Option 1 : 1 ली घटनादुरुस्ती 

Basics of Constitution Question 1 Detailed Solution

1 ली दुरुस्ती हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

  • 1951 मध्ये, भारतीय राज्यघटनेची पहिली दुरुस्ती लागू करण्यात आली होती. मूलभूत हक्कांच्या काही न्यायिक व्याख्यांवर मात करण्यासाठी ती प्रत्यक्षात लागू करण्यात आली होती.
  • ही सुधारणा घडवून आणणारी एक महत्त्वाचा खटला म्हणजे, मद्रास राज्य विरुद्ध श्रीमती. चंपकम दोराईराजन (1951) खटला, ज्यात भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाने राज्य-अनुदानीत शिक्षणामध्ये जाती-आधारित आरक्षण प्रदान करणारा सरकारी आदेश रद्द केला होता. हे घटनेच्या अनुच्छेद 15 मध्ये सांगितल्याप्रमाणे समानतेच्या अधिकाराचे उल्लंघन करणारे आहे, असा निर्णय न्यायालयाने दिला होता.
  • प्रत्युत्तरादाखल, पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरूंच्या नेतृत्वाखाली सरकारने पहिली दुरुस्ती सादर केली, ज्याने अनुच्छेद 15 मध्ये खंड (4) जोडले.
  • या खंडात असे म्हटले आहे की, "या अनुच्छेदातील किंवा अनुच्छेद 29 च्या खंड (2) मधील कोणतीही तरतूद राज्याला कोणत्याही सामाजिक आणि शैक्षणिकदृष्ट्या मागास नागरिकांच्या प्रगतीसाठी किंवा अनुसूचित जाती आणि अनुसूचित जमातींच्या प्रगतीसाठी कोणतीही विशेष तरतूद करण्यापासून प्रतिबंधित करणार नाही."
  • यामुळे राज्य-अनुदानीत शिक्षण आणि राज्य नोकऱ्यांमध्ये आरक्षण धोरणांना परवानगी मिळाली. पहिल्या दुरुस्तीमधील इतर तरतुदींनी भाषण आणि अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याच्या हक्कावर आणि कोणताही व्यवसाय करण्याचा किंवा कोणताही व्यवसाय, व्यापार किंवा व्यवसाय चालवण्याच्या हक्कावर वाजवी निर्बंध लादले आहेत.
  • उल्लेख केलेल्या इतर दुरुस्त्यांमध्ये देखील घटनेत महत्त्वपूर्ण बदल केले गेले आहेत, परंतु ते प्राथमिकपणे पहिल्या दुरुस्तीच्या मार्गाने मूलभूत अधिकारांच्या न्यायिक व्याख्यांवर मात करण्यासाठी निर्देशित केले गेले नाहीत. म्हणून, योग्य उत्तर पर्याय 1 आहे.

संविधानाचे मूलभूत घटक Question 2:

103 वी राज्यघटना सुधारणा कशाशी संबंधित आहे?

  1. महिलांचे आरक्षण
  2. आर्थिक आरक्षण
  3. शिक्षणाचा अधिकार
  4. शोषणाविरूद्ध अधिकार

Answer (Detailed Solution Below)

Option 2 : आर्थिक आरक्षण

Basics of Constitution Question 2 Detailed Solution

योग्य उत्तर आर्थिक आरक्षण हे आहे.

  

  • 103 व्या राज्यघटना सुधारणेने आर्थिक स्थितीच्या आधारे आरक्षण लागू केले.
  • यात घटनेत अनुच्छेद 15 (6) आणि अनुच्छेद ​16 (6) समाविष्ट केले गेले ज्यामुळे आर्थिकदृष्ट्या मागासलेल्यांना अनारक्षित प्रवर्गात आरक्षण देण्यात आले.
  • अनुसूचित जाती, जमाती आणि सामाजिक व शैक्षणिक मागास प्रवर्ग (SEBC) यांसाठी 50०% आरक्षणाच्या धोरणामध्ये समाविष्ट नसलेल्या गरिबांच्या हितासाठी या कायद्याची अंमलबजावणी केली गेली.

 

  

  • सध्या महिलांना स्थानिक निवडणुकांमध्ये आरक्षण आहे.
  • 2009 मध्ये शिक्षण हक्क कायदा (RTE) अंतर्गत मुलांना मुलांना विनामूल्य व सक्तीचे शिक्षण दिले गेले आणि अनुच्छेद 21-अ अंतर्गत मूलभूत हक्क म्हणून त्याची अंमलबजावणी केली.
  • शोषणाविरूद्ध अधिकार हा अनुच्छेद 23 आणि 24 मध्ये देण्यात आला आहे, यामध्ये मानव आणि बेगर (वेठबिगार) मधील तस्करी निर्मूलन करणे, आणि कारखाने, खाणी यांसारख्या धोकादायक नोकर्‍यामध्ये 14 वर्षाखालील मुलांना नोकरी देणे रद्द करणे यांच्यासारख्या तरतुदी आहेत.

संविधानाचे मूलभूत घटक Question 3:

103 वी राज्यघटना सुधारणा कशाशी संबंधित आहे?

  1. महिलांचे आरक्षण
  2. आर्थिक आरक्षण
  3. शिक्षणाचा अधिकार
  4. शोषणाविरूद्ध अधिकार
  5. जीएसटी (GST)

Answer (Detailed Solution Below)

Option 2 : आर्थिक आरक्षण

Basics of Constitution Question 3 Detailed Solution

योग्य उत्तर आर्थिक आरक्षण हे आहे.

  

  • 103 व्या राज्यघटना सुधारणेने आर्थिक स्थितीच्या आधारे आरक्षण लागू केले.
  • यात घटनेत अनुच्छेद 15 (6) आणि अनुच्छेद ​16 (6) समाविष्ट केले गेले ज्यामुळे आर्थिकदृष्ट्या मागासलेल्यांना अनारक्षित प्रवर्गात आरक्षण देण्यात आले.
  • अनुसूचित जाती, जमाती आणि सामाजिक व शैक्षणिक मागास प्रवर्ग (SEBC) यांसाठी 50०% आरक्षणाच्या धोरणामध्ये समाविष्ट नसलेल्या गरिबांच्या हितासाठी या कायद्याची अंमलबजावणी केली गेली.

 

  

  • सध्या महिलांना स्थानिक निवडणुकांमध्ये आरक्षण आहे.
  • 2009 मध्ये शिक्षण हक्क कायदा (RTE) अंतर्गत मुलांना मुलांना विनामूल्य व सक्तीचे शिक्षण दिले गेले आणि अनुच्छेद 21-अ अंतर्गत मूलभूत हक्क म्हणून त्याची अंमलबजावणी केली.
  • शोषणाविरूद्ध अधिकार हा अनुच्छेद 23 आणि 24 मध्ये देण्यात आला आहे, यामध्ये मानव आणि बेगर (वेठबिगार) मधील तस्करी निर्मूलन करणे, आणि कारखाने, खाणी यांसारख्या धोकादायक नोकर्‍यामध्ये 14 वर्षाखालील मुलांना नोकरी देणे रद्द करणे यांच्यासारख्या तरतुदी आहेत.

संविधानाचे मूलभूत घटक Question 4:

कोणत्या चित्रकारांना भारतीय संविधानांच्या मूळ प्रतीचे चित्रण करण्याचा बहुमान मिळाला होता ?

  1. रामकिंकर बैज
  2. विनोद बिहारी मोहन
  3. नंदलाल बोस
  4. अबनींद्रनाथ टागोर

Answer (Detailed Solution Below)

Option 3 : नंदलाल बोस

Basics of Constitution Question 4 Detailed Solution

संविधानाचे मूलभूत घटक Question 5:

भारतीय संविधानाची  52 वी घटना दुरुस्ती _________________ शी संबंधित आहे.
 

  1. शासकीय नोकरीत आरक्षण वाढविणे
  2. त्रिपुराला विशेष दर्जा देण्याची तरतूद
  3. मतदानासाठी पात्रतेचे वय वाढविण्याच्या तरतुदी
  4. राजकीय सदोषांविरोधात तरतूद

Answer (Detailed Solution Below)

Option 4 : राजकीय सदोषांविरोधात तरतूद

Basics of Constitution Question 5 Detailed Solution

योग्य उत्तर ​राजकीय सदोषांविरोधात तरतूद आहे.

  • भारतीय राज्यघटनेतील 52 वी घटना दुरुस्तीविरोधी कायद्याशी संबंधित आहे.
    • या दुरुस्तीमुळे एका पक्षातून दुसर्‍या पक्षातून पक्षांतराच्या प्रकरणात संसद आणि विधानसभा सदस्यांची अपात्रता मिळू शकते.
    • भारतीय घटनेत दहावी अनुसूची जोडली गेली.
    • 15 फेब्रुवारी 1985 पासून हे लागू केले.
       

भारतीय संविधानातील दुरुस्तीची यादी

दुरुस्ती संबंधित
1 ली नवव्या अनुसूचीत जोडण्यात आली.
12 वी केंद्रशासित प्रदेश म्हणून गोवा, दमण आणि दीव यांचा समावेश
14 वी हिमाचल प्रदेश, त्रिपुरा, मणिपूर आणि गोवा यांच्यासाठी विधानसभेची निर्मिती.
26 वी शाही राज्य संस्थानांच्या पूर्व राज्यकर्त्यांना दिला जाणारा राज भत्ता थांबविण्यात आला.
31 वी संसदेचा आकार 525 वरून 545 जागांवर वाढविण्यात आला.
42 वी स्वर्ण सिंग समिती अंतर्गत भारतीय संविधानात 10 मूलभूत कर्तव्ये जोडली गेली.
44 वी मूलभूत अधिकारांच्या यादीतून मालमत्तेचा अधिकार हटविण्यात आला.
53 वी मिझोरम राज्यासंदर्भात विशेष तरतूद.
61 वी मतदानाचे वय 21 ते 18 पर्यंत कमी करण्यात आले.
69 वी केंद्रशासित प्रदेश दिल्ली ही दिल्लीचे राष्ट्रीय राजधानी प्रदेश म्हणून घोषित करण्यात आली.

Top Basics of Constitution MCQ Objective Questions

अनुच्छेद 32 भारतीय संविधानाच्या कोणत्या भागाशी संबंधित आहे?

  1. भाग दोन 
  2. भाग एक 
  3. भाग तीन 
  4. भाग चार 

Answer (Detailed Solution Below)

Option 3 : भाग तीन 

Basics of Constitution Question 6 Detailed Solution

Download Solution PDF

योग्य उत्तर भाग तीन आहे.

Key Points

  • भारतीय संविधानातील अनुच्छेद 32 नुसार व्यक्तींना न्याय मिळवण्यासाठी सर्वोच्च न्यायालयात दाद मागण्याचा अधिकार दिला आहे. 
  • अनुच्छेद 32 अन्वये, संसद सर्वोच्च न्यायालयाच्या अधिकाराचा वापर करण्याची जबाबदारी इतर कोणत्याही न्यायालयाला सोपवू शकते, मात्र ते त्याच्या अधिकारितेत असणे आवश्यक आहे.
  • अनुच्छेद 32 हे मूलभूत हक्क बजावण्यासाठी आहे.
  • या अनुच्छेदात प्रदान केलेल्या प्राधिलेख अधिकारितेचे स्वरूप विवेकाधीन आहे.
  • संविधानाच्या अनुच्छेद 32 नुसार पाच प्रकारचे प्राधिलेख आहेत:
    • देहोपस्थिती (हेबियस कॉर्पस)
    • क्वाधिकार (को वॉरंटो)
    • महादेश (मॅडॅमस)
    • प्राकर्षण (सर्शिओराराय)
    • प्रतिबंध (प्रोहिबिशन)

Additional Information 

संविधानाचा भाग  प्रतिपाद्य विषय अनुच्छेद 
भाग एक संघराज्य व त्याचे राज्यक्षेत्र  1 ते 4 
भाग दोन  नागरिकत्व  5 ते 11
भाग तीन  मुलभूत हक्क  12 ते 35
भाग चार  राज्य धोरणांची निर्देशक तत्वे  36 ते 51

खालीलपैकी कोणती तरतूद भारतीय राज्यघटनेने कॅनडाच्या राज्यघटनेतून घेतलेली नाही?

  1. प्रबळ केंद्रासह संघराज्य पद्धत 
  2. केंद्राद्वारे राज्यपालाची नियुक्त 
  3. सर्वोच्च न्यायालयाचा सल्लागार अभिनिर्णय
  4. राज्यसभेसाठी सदस्यांचे नामांकन

Answer (Detailed Solution Below)

Option 4 : राज्यसभेसाठी सदस्यांचे नामांकन

Basics of Constitution Question 7 Detailed Solution

Download Solution PDF

योग्य उत्तर राज्यसभेसाठी सदस्यांचे नामांकन हे आहे.

  • राज्यसभेसाठी सदस्यांच्या नामांकनाची प्रक्रिया आयर्लंडकडून घेतली जाते.

Key Points

  • कॅनेडियन संविधान:
    • सर्वोच्च न्यायालयाचे सल्लागार अधिकार क्षेत्र.
    • प्रबळ केंद्र असलेली संघराज्य पद्धत.
    • शेषाधिकार केंद्राकडे असतात.
    • राज्यांच्या राज्यपालांची नियुक्ती.

Additional Information

भारतीय संविधानाचे स्रोत

स्रोत तरतुदी 
भारत सरकार कायदा 1935
  • संघराज्य पद्धत
  • न्यायपालिकेचे अधिकार
  • लोकसेवा आयोग,
  • राज्यपाल कार्यालय,
  • प्रशासकीय तपशील. 
अमेरिका  

 

  • मूलभूत हक्क
  • न्यायपालिकेचे स्वातंत्र्य
  • न्यायिक पुनरावलोकन
  • राष्ट्रपतींचा महाभियोग
  • सर्वोच्च न्यायालय आणि उच्च न्यायालयाच्या न्यायाधीशांची हकालपट्टी
  • उप-राष्ट्रपती पद
ब्रिटन

 

  • संसदीय सरकार
  • कायद्याचे राज्य
  • वैधानिक प्रक्रिया
  • एकल नागरिकत्व
  • मंत्रिमंडळ प्रणाली
  • संसदीय विशेषाधिकार
  • द्विसदनी प्रणाली
  • परमाधिकार प्राधिलेख
आयरिश

 

  • राज्य धोरणाची निर्देशक तत्वे
  • राज्यसभेसाठी सदस्यांचे नामांकन
  • राष्ट्रपतींच्या निवडणुकीची पद्धत
रशिया (सोव्हिएत युनियन)

 

  • मूलभूत कर्तव्ये
  • प्रस्तावनेतील न्यायाचे आदर्श
फ्रान्स

 

  • प्रजासत्ताक
  • स्वातंत्र्य, समता आणि बंधुत्वाचे आदर्श
दक्षिण आफ्रिका

 

  • घटना दुरुस्तीची प्रक्रिया.
  • राज्यसभेच्या सदस्यांची निवडणूक.
जपान
  • कायद्याने स्थापित केलेली प्रक्रिया

पुढीलपैकी कोणती घटनादुरुस्ती शिक्षणाच्या अधिकारासाठी केली गेली?

  1. 88 वी घटनादुरुस्ती
  2. 89 वी घटनादुरुस्ती
  3. 87 वी घटनादुरुस्ती
  4. 86 वी घटनादुरुस्ती

Answer (Detailed Solution Below)

Option 4 : 86 वी घटनादुरुस्ती

Basics of Constitution Question 8 Detailed Solution

Download Solution PDF

योग्य उत्तर म्हणजे 86 वी दुरुस्ती.

2002 मध्ये भारतीय राज्यघटनेतील  86 वी घटनादुरुस्तीने घटनेच्या भाग-III मधील शिक्षणाचा अधिकार हा मूलभूत अधिकार म्हणून प्रदान केला आहे.
या दुरुस्तीत अनुच्छेद 21 A समाविष्ट करण्यात आली ज्यायोगे 6 ते 14 वयोगटातील शिक्षणाचा हक्क मूलभूत हक्क झाला आहे.
शिक्षण हक्क विधेयक 2008 आणि अखेरीस शिक्षण हक्क कायदा 2009 साठी पाठपुरावा करणार्‍या कयद्याची 86 वी दुरुस्तीत तरतूद केली गेली आहे.

दुरुस्ती   वर्णन
87 वी दुरुस्ती हे संसदीय जागांच्या राज्यव्यापी वितरणासाठी २००१ च्या जनगणना लोकसंख्येच्या आकडेवारीचा विस्तार करते.
88 वी दुरुस्ती सेवा कर आकारणी आणि वापरण्यासाठी वैधानिक व्याप वाढविला आहे.
89 वी दुरुस्ती राष्ट्रीय अनुसूचित जाती आणि जमातींच्या आयोगाचे विभाजन राष्ट्रीय अनुसूचित जाती आयोग आणि राष्ट्रीय अनुसूचित जमाती आयोगात केले गेले आहे.

समवर्ती सूचीची कल्पना ________ च्या राज्यघटनेकडून घेण्यात आली आहे.

  1. दक्षिण आफ्रिका
  2. ऑस्ट्रेलिया
  3. कॅनडा
  4. जर्मनी

Answer (Detailed Solution Below)

Option 2 : ऑस्ट्रेलिया

Basics of Constitution Question 9 Detailed Solution

Download Solution PDF

योग्य उत्तर ऑस्ट्रेलिया हे आहे.

Key Points

पुढील गोष्टी ऑस्ट्रेलियाच्या राज्यघटनेकडून घेण्यात आल्या आहेत:

  1. समवर्ती सूची.
  2. व्यापाराचे स्वातंत्र्य.
  3. वाणिज्य आणि पारस्परिक व्यवहार.
  4. संसदेच्या दोन सभागृहांची संयुक्त बैठक.

Additional Information

  • इतर देशांकडून घेतलेल्या इतर तरतुदी आणि त्यासंबंधीचा तपशील खाली दिलेला आहे:
देश घेतलेल्या तरतुदी
ऑस्ट्रेलिया
  • समवर्ती सूची
  • व्यापार आणि व्यवसाय यांचे स्वातंत्र्य.
  • संसदेच्या दोन सभागृहांची संयुक्त बैठक

कॅनडा

  • मजबूत केंद्र असलेले संघराज्य
  • केंद्राकडे अवशिष्ट अधिकार
  • केंद्राकडून राज्यपालांची नेमणूक
  • सर्वोच्च न्यायालयाचे सल्लादायी कार्यक्षेत्र
आयर्लंड
  • राज्याच्या धोरणाची निर्देशक तत्त्वे
  • राज्यसभेवर सदस्यांची नेमणूक
  • राष्ट्रपती निवडीची पद्धतt
जपान
  • कायद्याद्वारे स्थापित केलेली प्रक्रिया
रशिया
  • मूलभूत कर्तव्ये
  • प्रस्तावनेतील न्यायाचे आदर्श (सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीय)
युनायटेड किंगडम
  • संसदीय शासन
  • कायद्याचे अधिराज्य
  • वैधानिक कार्यपद्धती
  • एक-नागरिकत्व
  • कॅबिनेट पद्धत
  • परमाधिकार प्राधिलेख
  • संसदीय विशेषाधिकार
  • द्विसदनवाद
अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने
  • मूलभूत अधिकार
  • न्यायमंडळाचे स्वातंत्र्य
  • न्यायिक पुनर्विलोकन
  • राष्ट्रपतीवरील महाभियोग
  • सर्वोच्च न्यायालय आणि उच्च न्यायालयाच्या न्यायाधीशांना पदावरून दूर करणे
  • उपराष्ट्रपती पद
जर्मनी
  • आणीबाणीच्या परिस्थितीत मूलभूत अधिकारांचे निलंबन
दक्षिण आफ्रिका
  • भारतीय राज्यघटनेतील सुधारणा प्रक्रिया
  • राज्यसभेच्या सदस्यांची निवडणूक
फ्रान्स
  • प्रजासत्ताक
  • प्रस्तावनेमध्ये स्वातंत्र्य, समानता आणि बंधुत्व यांचे आदर्श

भारतीय राज्यघटनेतील कलम 21A हे _______ अधिकार प्रदान करते.

  1. कार्य
  2. गोपनीयता
  3. समानता
  4. शिक्षण

Answer (Detailed Solution Below)

Option 4 : शिक्षण

Basics of Constitution Question 10 Detailed Solution

Download Solution PDF

शिक्षण हे अचूक उत्तर आहे.

Key Points

  • भारतीय राज्यघटनेच्या भाग III मध्ये (कलम 12 ते 35) सहा मुलभूत अधिकार निहित केले आहेत.
  • मुलभूत अधिकार सर्व नागरिकांना वंश, जन्मस्थान, धर्म, जात किंवा लिंग विचारात न घेता सार्वत्रिकपणे लागू होतात.
  • भारतीय राज्यघटनेचे कलम 21A मध्ये शिक्षणाचा अधिकार प्रदान करण्यात आला आहे.
  • भारतीय संसदेचा RTE कायदा 4 ऑगस्ट 2009 रोजी लागू करण्यात आला आणि 1 एप्रिल 2010 रोजी अंमलात आला.
  • संविधान (86वी घटनादुरुस्ती) अधिनियम, 2002 ने भारतीय राज्यघटनेत सहा ते चौदा वर्षे वयोगटातील सर्व मुलांना मोफत आणि सक्तीचे शिक्षण देणे हा मुलभूत अधिकार म्हणून कलम 21-A समाविष्ट केले.

Additional Information

  • संविधानातील मुलभूत अधिकार आहेत
मुलभूत अधिकार कलम
समानतेचा अधिकार (14 - 18)
स्वातंत्र्याचा अधिकार (19 - 22)
शोषणाविरुद्ध अधिकार (23 - 24)

धर्मस्वातंत्र्याचा अधिकार

(25 - 28)
सांस्कृतिक आणि शैक्षणिक अधिकार (29 - 30)
घटनात्मक उपायांचा अधिकार (32)

'समानतेच्या अधिकारात' किती अनुच्छेद येतात?

  1. 2
  2. 3
  3. 5
  4. 4

Answer (Detailed Solution Below)

Option 3 : 5

Basics of Constitution Question 11 Detailed Solution

Download Solution PDF

योग्य उत्तर 5 आहे.

समानतेचा अधिकार प्रदान करते:

  • कायद्यासमोर प्रत्येकाच्या समान वागणुकीसाठी
  • विविध कारणांवरुन भेदभाव रोखणे
  • सार्वजनिक रोजगाराच्या बाबतीत सर्वांशी समान व्यवहार करणे
  • अस्पृश्यता आणि शीर्षके रद्द करा

समानतेच्या अधिकाराखाली नमूद केलेले अनुच्छेद

अनुच्छेद तरतूद
अनुच्छेद - 14 धर्म, वंश, जाती, लिंग किंवा जन्मस्थानाच्या आधारावर कोणत्याही प्रदेशास कायद्याच्या समोरील समानता किंवा कायद्याच्या समान संरक्षणास राज्य नाकारणार नाही.
अनुच्छेद - 15 केवळ धर्म, वंश, जाती, लिंग, जन्मस्थान किंवा त्यापैकी कोणत्याही गोष्टीच्या आधारे कोणत्याही नागरिकाशी कोणत्याही प्रकारचा भेदभाव केला जाणार नाही.
अनुच्छेद - 16 राज्याअंतर्गत कोणत्याही कार्यालयात नोकरी किंवा नेमणूक यासंबंधी सर्व नागरिकांना संधी समानता असेल.
अनुच्छेद - 17 अस्पृश्यता निर्मूलन.
अनुच्छेद - 18 सैन्य आणि शैक्षणिक वगळता सर्व पदव्या रद्द करणे.

भारतीय संविधानातील 'नागरिकत्व' हे कलम कोणत्या देशाच्या संविधानापासून प्रेरित आहे?

  1. फ्रान्स
  2. अमेरिका
  3. ऑस्ट्रेलिया
  4. ब्रिटन

Answer (Detailed Solution Below)

Option 4 : ब्रिटन

Basics of Constitution Question 12 Detailed Solution

Download Solution PDF

योग्य उत्तर पर्याय 4, म्हणजेच ब्रिटन आहे.

  • भारतीय संविधानात, नागरिकत्वासंबंधित कलम हे ब्रिटनच्या संविधानापासून प्रेरणा घेऊन तयार केले गेले आहे.
  • ब्रिटन (युनायटेड किंगडम) हे द युनायटेड किंगडम ऑफ ग्रेट ब्रिटन आणि उत्तर आयर्लंडचे वापरात असलेले नाव आहे.
  • देशाचे संविधान तयार करताना भारताने विविध देशांची अनेक वैशिष्ट्ये स्वीकारली आहेत.
    • 26 नोव्हेंबर 1949 रोजी, संविधान सभेने भारतीय संविधान स्वीकारले होते.
    • 26 जानेवारी 1950 रोजी, भारताचे संविधान लागू झाले होते.
    • भारताचे संविधान तयार करण्यासाठी संविधान सभेला एकुण 2 वर्षे 11 महिने आणि 18 दिवस लागले होते.
  • ब्रिटनकडून प्रेरणा घेऊन स्वीकारलेली प्रमुख वैशिष्ट्ये पुढीलप्रमाणे:
    1. प्राधिलेख
    2. एकल नागरिकत्व
    3. नियंत्रक व महा लेखापरीक्षकाचे पद
    4. कायद्याचे राज्य
    5. सरकारचे संसदीय स्वरूप
  • अमेरिकेकडून प्रेरणा घेऊन स्वीकारलेली प्रमुख वैशिष्ट्ये पुढीलप्रमाणे:
    1. उद्देशिका
    2. न्यायिक पुनरावलोकन
    3. मूलभूत हक्क
    4. महाभियोगाची प्रक्रिया
    5. उपराष्ट्रपतींची कार्ये
  • ऑस्ट्रेलियाकडून प्रेरणा घेऊन स्वीकारलेली प्रमुख वैशिष्ट्ये पुढीलप्रमाणे:
    1. संयुक्त बैठक
    2. व्यापार व वाणिज्य
    3. समवर्ती सूची
  • फ्रान्सकडून प्रेरणा घेऊन स्वीकारलेली प्रमुख वैशिष्ट्ये पुढीलप्रमाणे:
    1. गणराज्य पद्धत
    2. स्वातंत्र्य, समानता आणि बंधुत्वाचे आदर्श.

भारतीय राज्यघटनेच्या प्रस्तावनेचे 'भारतीय राज्यघटनेची राजकीय कुंडली' म्हणून कोणी वर्णन केले होते?

  1. ठाकुरदास भार्गव
  2. कन्हैयालाल माणिकलाल मुंशी
  3. एनए पालखीवाला
  4. भीमराव रामजी अंबेडकर

Answer (Detailed Solution Below)

Option 2 : कन्हैयालाल माणिकलाल मुंशी

Basics of Constitution Question 13 Detailed Solution

Download Solution PDF

योग्य उत्तर कन्हैयालाल माणिकलाल मुंशी आहे.

  • कन्हैयालाल माणिकलाल मुंशी यांनी भारतीय संविधानातील प्रस्तावनेला 'भारतीय राज्यघटनेची राजकीय कुंडली' असे वर्णन केले.

  • भारतीय राज्यघटनेची प्रस्तावना "वस्तुनिष्ठ ठरावा" वर आधारित आहे.
  • हा मसुदा पंडित जवाहरलाल नेहरू यांनी तयार केला आणि त्यास विधानसभा मतदार संघाने अवलंबिले.
  • केशवानंद भारती (1973), च्या ऐतिहासिक प्रकरणात सुप्रीम कोर्टाने असा प्रस्ताव ठेवला की प्रस्तावना हा घटनेचा एक भाग आहे आणि अनुच्छेद 368 नुसार त्यामध्ये काही मूलभूत रचनेत दुरुस्ती केली जाऊ शकत नाही अशा अटीवर दुरुस्ती केली जाऊ शकते.
  • प्रस्तावना 42 व्या घटनात्मक दुरुस्ती कायद्यानुसार 1976 मध्ये, फक्त एकदाच आतापर्यंत दुरुस्त करण्यात आली आहे.
  • 42 वा दुरुस्ती अधिनियम, 1976 च्या माध्यमातून प्रस्तावनेत ‘समाजवादी’, ‘धर्मनिरपेक्ष’ आणि ‘सचोटी’ हा शब्द जोडला गेला.
  • ‘सार्वभौम’ आणि ‘लोकशाही’ यांच्यात ‘समाजवादी’ आणि ‘धर्मनिरपेक्ष’ जोडले गेले.
  • एकता आणि राष्ट्राची अखंडता’ मध्ये ‘एकतेचे राष्ट्र’ बदलण्यात आले.
  • 42 व्या घटना दुरुस्ती अधिनियम 1976 नुसार, प्रस्तावनेत - समाजवादी, धर्मनिरपेक्ष आणि अखंडता या तीन नवीन शब्दांची भर पडली.

भारतीय संविधानाच्या 8 व्या अनुसूचीमध्ये किती भाषांचा समावेश करण्यात आला आहे?

  1. 18
  2. 22
  3. 15
  4. 14

Answer (Detailed Solution Below)

Option 2 : 22

Basics of Constitution Question 14 Detailed Solution

Download Solution PDF

योग्य उत्तर 22 आहे.

Important Points

  • भारतीय राज्यघटनेची आठवी अनुसूची भारतीय संविधानाने मान्यता दिलेल्या अधिकृत भाषांशी संबंधित आहे.
  • सध्या 22 भाषांना भारतीय संविधानाने मान्यता दिली आहे.
  • ते आहेत:
  • आसामी
  • बंगाली
  • बोडो
  • डोगरी
  • गुजराती
  • हिंदी
  • कन्नड
  • काश्मिरी
  • कोकणी
  • मल्याळम
  • मणिपुरी
  • मराठी
  • मैथिली
  • नेपाळी
  • ओरिया
  • पंजाबी
  • संस्कृत
  • संथाली
  • सिंधी
  • तमिळ
  • तेलुगु
  • उर्दू

Key Points

सर्व अनुसूची कसे लक्षात ठेवावे: 12 अनुसुचींचा कोड आहे - टीअर्स ऑफ ओल्ड पीएम

1ली अनुसूची: T- प्रदेश,

2री अनुसूची: E- वेतन/पगार,

3री अनुसूची: A- प्रतिज्ञा/शपथ,

4थी अनुसूची: R- राज्यसभा,

5वी अनुसूची: S- अनुसूचित जमाती,

6वी अनुसूची: O- इतर जमाती,

7वी अनुसूची: F- फेडरल (अधिकार विभाग),

8वी अनुसूची: O- अधिकृत प्रादेशिक भाषा,

9वी अनुसूची: L- जमीन सुधारणा,

10वी अनुसूची: D- डिफेक्शन (पक्षांतरविरोधी कायदा),

11वी अनुसूची: P- पंचायती राज,

12वे अनुसूची: M- महानगरपालिका

कोणत्या संविधानिक निर्देशानुसार पंचायत राज संस्था स्थापन करण्यात आले आहे?

  1. मूलभूत अधिकार
  2. मुलभूत कर्तव्ये
  3. राज्य धोरणाची निदेशक तत्त्वे
  4. वरीलपैकी काही नाही

Answer (Detailed Solution Below)

Option 3 : राज्य धोरणाची निदेशक तत्त्वे

Basics of Constitution Question 15 Detailed Solution

Download Solution PDF

पर्याय 3, म्हणजेच राज्य धोरणाची निदेशक तत्त्वे हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

  • राज्य धोरणाची निदेशक तत्त्वे (DPSP):
    • DPSP आयरिश संविधानातून घेण्यात आले आहे.
    • देशाच्या सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीय विकासासाठी DPSP अत्यंत आवश्यक आहे.
    • आपल्या संविधानात एकूण 16, म्हणजेच अनुच्छेद 36 ते 51 पर्यंत, DPSP आहेत.
    • DPSP हे स्वरुपाने गैर-न्यायप्रविष्ट आहेत.
    • अनुच्छेद 40 अन्वये राज्य धोरणाची निदेशक तत्वे, ग्रामपंचायतींना स्वराज्य संस्थांचे एक घटक म्हणून बनविण्याविषयी तपशीलवार माहिती देतात.
  • मूलभूत हक्क:
    • मूलभूत हक्कांची संकल्पना अमेरिकन संविधानातून घेण्यात आली आहे.
    • आपल्या संविधानात एकूण 6 मूलभूत हक्क आहेत.
    • हे स्वरुपाने न्यायप्रविष्ट आहे, म्हणून मूलभूत हक्कांचे थेट उल्लंघन झाल्यास कोणीही सर्वोच्च न्यायालयात जाऊ शकते.
  • मुलभूत कर्तव्ये:
    • मूलभूत कर्तव्ये रशियाच्या संविधानातून घेतली गेली आहेत.
    • सरदार स्वर्णसिंग समितीनंतर त्यांची शिफारस केली जाते.
    • संविधानात 11 कर्तव्ये देण्यात आली आहेत, जी नागरिकांनी देशासाठी जबाबदार म्हणून पाळली पाहिजेत.
Get Free Access Now
Hot Links: teen patti master download teen patti master game teen patti master app teen patti win teen patti gold old version