Concept of Inclusive Education MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Concept of Inclusive Education - मोफत PDF डाउनलोड करा

वर्गामध्ये विविध विद्यार्थ्यांचा समावेश होतो, म्हणजे लोकांचा एक गट जो एकमेकांपासून कोणत्या ना कोणत्या प्रकारे भिन्न असतो, जसे की संस्कृती, भाषा, लिंग, स्वरूप, सामाजिक आणि आर्थिक स्थिती, कौटुंबिक रचना, क्षमता, मूल्ये आणि विश्वास होय.

• सर्वसमावेशक शिक्षण: हे केवळ अपंग किंवा 'विशेष शैक्षणिक गरजा' म्हणून वर्गीकृत असलेल्यांनाच नव्हे तर अपवर्जनाच्या दबावाला असुरक्षित असलेल्या सर्व विद्यार्थ्यांच्या शिक्षण आणि सहभागाशी संबंधित आहे. सर्वसमावेशकता म्हणजे सर्वांचा समावेश करणे.

Key Pointsसर्वसमावेशक शिक्षणाची वैशिष्ट्ये:

• हे अशा शिक्षण पद्धतीचा संदर्भ देते जी सर्व मुलांना त्यांच्या शारीरिक, बौद्धिक, सामाजिक, भावनिक, भाषिक किंवा इतर परिस्थितींकडे दुर्लक्ष करून सामावून घेते.
• शिकणे हा प्रत्येक मुलाचा हक्क आहे आणि एकही मूल शिक्षणात मागे राहणार नाही याची खात्री करणे या आधारावर ते आधारित आहे.
• हे शिकण्याच्या वातावरणाचा संदर्भ देते जेथे वेगवेगळ्या पार्श्वभूमीचे विद्यार्थी (आर्थिकदृष्ट्या वंचित मुले, दुर्गम लोकसंख्येतील मुले, वांशिक, भाषिक किंवा सांस्कृतिक अल्पसंख्याकांची मुले किंवा इतर उपेक्षित गटातील मुले, हुशार आणि कमकुवत विद्यार्थी) एकाच वर्गात एकत्र शिकतात.
• हे सर्व एकत्र शिकणाऱ्या मुलांचा संदर्भ देते, ज्यांना आधी वगळण्यात आले होते.
• सर्वसमावेशक शिक्षण विविधतेला महत्त्व देते, वैयक्तिक विद्यार्थ्याच्या गरजा ओळखते आणि नैतिक आणि वैविध्यपूर्ण समाज निर्माण करण्यात त्याची महत्त्वाची भूमिका असते. हे सर्व विद्यार्थ्यांमध्ये आपुलकीची भावना विकसित करते आणि समुदाय उभारणीस मदत करते.

टीप:

• एकात्मिक शिक्षण मॉडेलमध्ये, जेव्हा शक्य असेल तेव्हा, अपंग विद्यार्थी मुख्य प्रवाहातील शाळेत जातात.
• मोफत आणि सक्तीच्या शिक्षणाचा अधिकार 6 ते 14 वयोगटातील प्रत्येक मुलाचा शिक्षण हा मूलभूत अधिकार बनवतो आणि प्राथमिक शाळांमधील किमान नियम निर्दिष्ट करतो.

त्यामुळे, दिलेल्या मुद्द्यांवरून असा निष्कर्ष काढता येतो की, सर्वसमावेशक शिक्षण म्हणजे एकही मूल शिक्षणात मागे राहणार नाही याची खात्री करणे.

समावेशन- 

• समावेशन म्हणजे विद्यार्थ्यांच्या शारीरिक मानसिक असमानतेशी सुसंगत असलेली प्रणाली.
• समावेश कोणत्याही व्यक्तीसाठी किंवा विद्यार्थ्यांसाठी नाही; त्या सर्वांसाठी आहे जे सामान्य वातावरणात काम करू शकत नाहीत.
• यातील काही विद्यार्थी शारीरिकदृष्ट्या अपंग आहेत तर काही विद्यार्थी हुशार आहेत आणि इतर प्रकार देखील आहेत.
• समावेश कोणत्याही श्रेणीतील विद्यार्थ्यांसाठी नसून ज्यांना त्याची गरज आहे अशा सर्व विद्यार्थ्यांसाठी आहे.

सर्वसमावेशक शिक्षण-

• सर्वसमावेशक शिक्षणाचा अर्थ असा आहे की सामान्य शिक्षण वातावरणात शिक्षण पार पाडणे ही एक शैक्षणिक रचना आहे जिथे भिन्न पार्श्वभूमी आणि भिन्न क्षमता असलेले विद्यार्थी एकत्र शिकतात.

विविधता-

• विविधता हा शब्द, जेव्हा लोक किंवा समुदायांशी संबंधित आशयात वापरला जातो किंवा सामाजिक संदर्भांमध्ये अधिक विशिष्ट असतो, तेव्हा दर्शवितो की लोकांचा एक समूह अशा व्यक्तींचा बनलेला असतो जे एकमेकांपासून कोणत्या ना कोणत्या प्रकारे भिन्न असतात किंवा याचा अर्थ सामूहिक फरक असतो. लोक, म्हणजे, ते फरक जे लोकांच्या एका गटाला दुसर्‍या गटापासून वेगळे करतात.

तत्त्वज्ञान किंवा सराव म्हणून समावेशावर अर्थपूर्ण चर्चा केली जाऊ शकत नाही जोपर्यंत ते समूहाच्या सदस्यांमधील विविधतेच्या संदर्भात, विशेषत: सर्वसमावेशक शिक्षणाच्या चौकटीत स्थित नाही.Key Points 

आपल्या शिक्षणात समावेशाचे महत्त्व-

• कोणत्याही क्षेत्रातील त्यांची ताकद किंवा कमकुवतपणा लक्षात न घेता सर्व विद्यार्थ्यांना एका वर्गात आणि शाळेत एकत्र आणण्याची ही एक प्रक्रिया आहे आणि ती सर्व विद्यार्थ्यांची क्षमता वाढवण्याचा प्रयत्न करते.
• ही एक अशी प्रक्रिया आहे जिथे समूहातील विविधतेचे कोणत्याही पैलूच्या संदर्भात कौतुक केले जाते आणि ज्यामध्ये प्रत्येकाला त्याच्या/तिच्या योग्यतेसाठी ओळखले जाते आणि त्यांचा आदर केला जातो.
• वैविध्यपूर्ण शिक्षण घेणारे - अपंग, भिन्न भाषा आणि संस्कृती, भिन्न घरे आणि कौटुंबिक जीवन, भिन्न स्वारस्य आणि शिकण्याच्या पद्धती - हे सुनिश्चित करण्याचा एक प्रयत्न आहे की वैयक्तिक शिकण्याच्या गरजेनुसार स्वीकारलेल्या शिकवणे-शिकणे धोरणांचा वापर करून शिकवले जाते, त्यामुळे समावेशाचे सार विविधतेला स्वीकारण्यात आहे.
• ही एक अशी प्रक्रिया आहे जी प्रत्येक व्यक्तीला स्वीकृत, मूल्यवान आणि सुरक्षित वाटू देते. सर्वसमावेशक समुदाय त्याच्या सदस्यांच्या बदलत्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी जाणीवपूर्वक विकसित होतो. ओळख आणि समर्थनाद्वारे, एक समावेशक समुदाय अर्थपूर्ण सहभाग आणि नागरिकत्वाच्या फायद्यांमध्ये समान प्रवेश प्रदान करतो.

• हे समाजातील प्रत्येक सदस्याचे कल्याण वाढविण्याचे एक साधन आहे.

अशाप्रकारे वर नमूद केलेल्या मुद्द्यांवरून हे स्पष्ट होते की विविधतेचा स्वीकार करण्यातच समावेशाचे सार आहे.

विविधता ही प्रत्येक गोष्ट आहे जी लोकांना एकमेकांपासून वेगळे करते. विविधता हा शब्द सूचित करतो की लोकांचा समूह अशा व्यक्तींचा बनलेला असतो जे एकमेकांपासून कोणत्या ना कोणत्या प्रकारे भिन्न असतात. उदाहरणार्थ, संस्कृती, भाषा, लिंग, देखावा जीवनशैली, सामाजिक आणि आर्थिक स्थिती इत्यादी.

Key Points 

• विद्यार्थ्यांमधील शिक्षणातील विविधता थेट त्यांच्या कामगिरीवर परिणाम करते. विद्यार्थी वैविध्यपूर्ण वातावरणात अधिक चांगले काम करतात, जेंव्हा इतर पार्श्वभूमीचे लोक त्यांच्या सोबत काम करत असतात तेंव्हा ते एकाग्र होण्यास आणि स्वतःला पुढे ढकलण्यास सक्षम करतात. हे सर्जनशीलतेला, तसेच चांगल्या शिक्षणाला प्रोत्साहन देते, कारण भिन्न दृष्टिकोन असलेले लोक उपाय तयार करण्यासाठी सहयोग करण्यास सक्षम आहेत.
• वैविध्यपूर्ण वर्गात, शिक्षकांनी विविध संस्कृतींनुसार शिकवले पाहिजे आणि विद्यार्थ्यांना त्यांच्या संस्कृतीची अद्वितीय वैशिष्ट्ये सांगण्यासाठी प्रोत्साहित केले पाहिजे.
• शिक्षकांनी वर्गात शिकवताना विविध संस्कृतीची उदाहरणे आणली पाहिजेत.
• प्रबळ संस्कृतीला अनुकूल असा अभ्यासक्रम आणि अध्यापन शैली विकसित करणे शिक्षकाने टाळले पाहिजे.

अशाप्रकारे, असा निष्कर्ष काढला जातो की सांस्कृतिकदृष्ट्या वैविध्यपूर्ण विद्यार्थ्यांचा समावेश असलेला वर्ग, प्रबळ संस्कृतीला अनुकूल अभ्यासक्रम आणि अध्यापन शैली विकसित करणे शिक्षकाने टाळले पाहिजे.

सर्वसमावेशक शिक्षण म्हणजे, शिक्षणाची एक प्रणाली, ज्यामध्ये अपंग असलेले आणि नसलेले विद्यार्थी एकत्र शिकतात आणि शिकविण्याची आणि शिकण्याची प्रणाली वेगवेगळ्या प्रकारच्या अपंग विद्यार्थ्यांच्या शिकण्याच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी योग्यरित्या अनुकूल केली जाते.

Key Pointsसर्वसमावेशक शिक्षणाची वैशिष्ट्ये -

• समावेशन हे सर्व मुलांचा आणि प्रौढांचा सहभाग वाढविण्याविषयी आहे, ज्यामध्ये बहिष्कार, भेदभाव आणि शिक्षण आणि सहभागातील अडथळे दूर करतात.
• समावेशामुळे मुले आणि प्रौढांमधील फरक शिकण्यासाठी संसाधने आहेत आणि शिक्षण सर्वांसाठी लवचिक बनते.
• मुलांची पार्श्वभूमी, स्वारस्ये, अनुभव, ज्ञान आणि कौशल्यांच्या विविधतेला अधिक प्रतिसाद देण्‍यासाठी शाळांना समर्थन देण्‍याबद्दल आहे.
• समावेशामध्ये शाळा आणि त्यांच्या आजूबाजूच्या समुदायांमध्ये परस्पर शाश्वत संबंध विकसित करणे समाविष्ट आहे. जेव्हा लोक त्यांच्या कृतीत सामील होतात तेव्हा प्रगती कशी साधली जाऊ शकते हे समजून घेते.

त्यामुळे, रटे स्मरण हे सर्वसमावेशक शिक्षणाचे वैशिष्ट्य नाही असा निष्कर्ष काढला जातो.

सर्वसमावेशक शिक्षणाची हा शिक्षण व्यवस्थेत दुर्लक्ष होण्याचा धोका असलेल्या सर्व मुलांना शिक्षित करण्याचा दृष्टीकोन आहे. सर्व विद्यार्थ्यांनी समान शैक्षणिक तरतुदींद्वारे एकत्रितपणे शिकावे अशी अपेक्षा आहे.

Key Points          सर्वसमावेशक शिक्षण ही व्यक्तीच्या विकासात खूप महत्त्वाची भूमिका बजावते. मुलाच्या शिक्षणाच्या प्रकारामुळे विकासाच्या विविध पैलूंवर परिणाम होतो.

मानसशास्त्रीय दृष्टिकोनातून, सर्वसमावेशक शिक्षण यामध्ये मदत करते:

• गटामध्ये सुरक्षित आणि सुरक्षित भावनांचा विकास.
• विविधतेमध्ये वैयक्तिक क्षमतेवर आत्मविश्वास निर्माण करणे.

म्हणून, पर्याय 1 हा या प्रश्नावर योग्य उपाय आहे. च्या Important Points

• सर्वसमावेशक शिक्षण विविधतेचा स्वीकार, आदर आणि उत्सव साजरा करणाऱ्या सर्वसमावेशक समाजाचा पाया घालते.
• हे दारिद्र्य आणि बहिष्काराचे चक्र खंडित करण्यास मदत करू शकते कारण समावेशाची प्रथा समाजाच्या प्रत्येक क्षेत्रात व्यापक असलेल्या भेदभावावर मात करण्यास मदत करते.
• विशिष्ट आव्हाने असलेले विद्यार्थी शारीरिक, संज्ञानात्मक आणि सामाजिक विकास आणि मोटर कौशल्यांमध्ये नफा मिळवतील.

वर्गामध्ये विविध विद्यार्थ्यांचा समावेश होतो, म्हणजे लोकांचा एक गट जो एकमेकांपासून कोणत्या ना कोणत्या प्रकारे भिन्न असतो, जसे की संस्कृती, भाषा, लिंग, स्वरूप, सामाजिक आणि आर्थिक स्थिती, कौटुंबिक रचना, क्षमता, मूल्ये आणि विश्वास होय.

• सर्वसमावेशक शिक्षण: हे केवळ अपंग किंवा 'विशेष शैक्षणिक गरजा' म्हणून वर्गीकृत असलेल्यांनाच नव्हे तर अपवर्जनाच्या दबावाला असुरक्षित असलेल्या सर्व विद्यार्थ्यांच्या शिक्षण आणि सहभागाशी संबंधित आहे. सर्वसमावेशकता म्हणजे सर्वांचा समावेश करणे.

Key Pointsसर्वसमावेशक शिक्षणाची वैशिष्ट्ये:

• हे अशा शिक्षण पद्धतीचा संदर्भ देते जी सर्व मुलांना त्यांच्या शारीरिक, बौद्धिक, सामाजिक, भावनिक, भाषिक किंवा इतर परिस्थितींकडे दुर्लक्ष करून सामावून घेते.
• शिकणे हा प्रत्येक मुलाचा हक्क आहे आणि एकही मूल शिक्षणात मागे राहणार नाही याची खात्री करणे या आधारावर ते आधारित आहे.
• हे शिकण्याच्या वातावरणाचा संदर्भ देते जेथे वेगवेगळ्या पार्श्वभूमीचे विद्यार्थी (आर्थिकदृष्ट्या वंचित मुले, दुर्गम लोकसंख्येतील मुले, वांशिक, भाषिक किंवा सांस्कृतिक अल्पसंख्याकांची मुले किंवा इतर उपेक्षित गटातील मुले, हुशार आणि कमकुवत विद्यार्थी) एकाच वर्गात एकत्र शिकतात.
• हे सर्व एकत्र शिकणाऱ्या मुलांचा संदर्भ देते, ज्यांना आधी वगळण्यात आले होते.
• सर्वसमावेशक शिक्षण विविधतेला महत्त्व देते, वैयक्तिक विद्यार्थ्याच्या गरजा ओळखते आणि नैतिक आणि वैविध्यपूर्ण समाज निर्माण करण्यात त्याची महत्त्वाची भूमिका असते. हे सर्व विद्यार्थ्यांमध्ये आपुलकीची भावना विकसित करते आणि समुदाय उभारणीस मदत करते.

टीप:

• एकात्मिक शिक्षण मॉडेलमध्ये, जेव्हा शक्य असेल तेव्हा, अपंग विद्यार्थी मुख्य प्रवाहातील शाळेत जातात.
• मोफत आणि सक्तीच्या शिक्षणाचा अधिकार 6 ते 14 वयोगटातील प्रत्येक मुलाचा शिक्षण हा मूलभूत अधिकार बनवतो आणि प्राथमिक शाळांमधील किमान नियम निर्दिष्ट करतो.

त्यामुळे, दिलेल्या मुद्द्यांवरून असा निष्कर्ष काढता येतो की, सर्वसमावेशक शिक्षण म्हणजे एकही मूल शिक्षणात मागे राहणार नाही याची खात्री करणे.

सर्वसमावेशक शिक्षणाचा अर्थ शाळेतील सर्व मुलांसाठी शिक्षण आहे कारण ते सर्व मुलांचा शिक्षण प्रणालीमध्ये समावेश करणे, त्यांच्यातील फरक आणि अपंगत्वाकडे दुर्लक्ष करते.

Key Points

• हे प्रत्येक मुलाने वर्गात आणलेल्या विविधतेला महत्त्व देते आणि सर्वांना शिकण्याची आणि वाढण्याची समान संधी उपलब्ध करून देते.
• सर्वसमावेशक शिक्षण गुणवत्ता सुधारते आणि सर्वांसाठी शिक्षणाची तरतूद करते. सर्वसमावेशक शिक्षण विविधतेचे स्वागत करते आणि ते साजरे करते.
• यामध्ये सामान्य मुलांसह अपंग मुलांना नियमित वर्गाच्या वातावरणात समाविष्ट करण्याची तरतूद आहे.
• हे अशा शिक्षण पद्धतीचा संदर्भ देते जी सर्व मुलांना त्यांच्या शारीरिक, बौद्धिक, सामाजिक, भावनिक, भाषिक किंवा इतर परिस्थितींकडे दुर्लक्ष करून त्यांना सामावून घेते.

Important Points

सर्वसमावेशक शिक्षणाच्या फायद्यांमध्ये हे समाविष्ट आहे:

• नैतिक आणि नैतिक तत्त्वे विकसित करणे.
• संवाद आणि सामाजिक कौशल्ये वाढवणे.
• विविधतेची स्वीकृती आणि प्रशंसा वाढवणे.
• प्रत्येक मुलाची वाढ आणि फुलण्याची क्षमता वाढवणे.
• प्रत्येक विद्यार्थ्याच्या विविध शैक्षणिक गरजा पूर्ण करणे.
• सर्व शिकणाऱ्यांना समान मूल्य देणे आणि त्यांना शिकण्यासाठी प्रोत्साहित करणे.
• भेदभाव दूर करणे आणि पुरेशी संसाधने प्रदान करणे.
• मुलाच्या गरजेनुसार बसण्याची पुरेशी व्यवस्था करणे.

त्यामुळे, असा निष्कर्ष काढला जाऊ शकतो की सर्व श्रेणीतील विद्यार्थ्यांसाठी शिक्षणावर भर देणे हे सर्वसमावेशक शिक्षणाचे उद्दिष्ट आहे.

Additional Information

सर्वसमावेशक शिक्षणाची मूलभूत तत्त्वे:

• उत्तम प्रकारे तयार केलेला शैक्षणिक आराखडा.
• संसाधन म्हणून बहुभाषिकतेचा वापर.
• सर्वांसाठी समानता आणि समान संधी.
• विशिष्ट शैक्षणिक धोरणांचा वापर.
• वैयक्तिक फरकांबद्दल संवेदनशीलता.

सर्वसमावेशक शिक्षण म्हणजे सामान्य वर्गातील वैयक्तिक फरकांची पूर्तता करणे, कारण ते सर्व मुलांचा त्यांच्यातील फरक आणि अपंगत्व विचारात न घेता शिक्षण व्यवस्थेमध्ये समाविष्ट करणे होय.

Key Pointsसर्वसमावेशक शिक्षणाची वैशिष्ट्ये:

• सर्वसमावेशक शिक्षणाचा मुख्य उद्देश हा आहे की प्रत्येक मुलाला त्यांच्या कामगिरीवर वेगवेगळ्या नावांनी लेबल न लावता त्यांना शिक्षित करणे आणि त्यांना शिकण्यात मदत करणे.
• सर्व शिष्यांना मानक मानके न लादता स्वीकारणे.
• आव्हानात्मक, मागासलेल्या, अपंग मुलांसह सर्वांसाठी समान शिक्षण.
• विविध शैक्षणिक धोरणे वापरणे आणि वैयक्तिक विद्यार्थ्यांच्या शिकण्याच्या गतीचा आदर करणे.
• भिन्न क्षमता, भिन्नता आणि अपंग असलेल्या सर्व विद्यार्थ्यांना समान वागणूक दिली जाते.
• सर्वसमावेशक शिक्षण सर्व विद्यार्थ्यांना अडथळ्याशिवाय प्रवेश प्रदान करते.
• असे वातावरण तयार करणे ज्यामध्ये मूल विविधतेने शिकू शकेल, शिकण्यासाठी विशेष वातावरण तयार करू नये.
• शिकवण्यावर भर देण्याऐवजी त्यांच्या वाचन शिकण्यावर भर द्या.
• क्रियाकलाप आणि अनुभवांच्या श्रेणीमध्ये शिकणाऱ्यांसाठी निवड आणि पर्याय प्रदान करणे.

अशा प्रकारे आपण विचार करू शकतो की शैक्षणिक वातावरणाचे संचालन ही सर्वसमावेशक शिक्षणाची मूलभूत गरज आहे.

Hint 

• सर्वसमावेशक शिक्षणासाठी स्टिरियोटाइपिंगची आवश्यकता नसावी, स्टिरियोटाइप त्यांच्या लिंग आणि त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वानुसार कार्य विभाजित करते आणि सर्वसमावेशक शिक्षणामध्ये, सर्व विद्यार्थ्यांना समान वागणूक दिली जाते आणि समान संधी प्रदान केल्या जातात.
• सर्वसमावेशक शिक्षणाची संकल्पना शिकणाऱ्यांच्या एकात्मतेला प्रोत्साहन देते आणि ते सर्वसमावेशक वर्गात एकाच छताखाली शिकतात, त्यामुळे सर्वसमावेशक वर्गखोल्यांमध्ये पृथक्करणाला प्रोत्साहन दिले जात नाही.

Important Pointsसर्वसमावेशक शिक्षणाची मूलभूत तत्त्वे:

• सर्वांसाठी समानता आणि समान संधी.
• उत्तम प्रकारे तयार केलेला शैक्षणिक आराखडा.
• वैयक्तिक फरकांबद्दल संवेदनशीलता.
• संसाधन म्हणून बहुभाषिकतेचा वापर.
• विशिष्ट शैक्षणिक धोरणांचा वापर.

विविधता ही प्रत्येक गोष्ट आहे जी लोकांना एकमेकांपासून वेगळे करते. विविधता हा शब्द सूचित करतो की लोकांचा समूह अशा व्यक्तींचा बनलेला असतो जे एकमेकांपासून कोणत्या ना कोणत्या प्रकारे भिन्न असतात. उदाहरणार्थ, संस्कृती, भाषा, लिंग, देखावा जीवनशैली, सामाजिक आणि आर्थिक स्थिती इत्यादी.

Key Points 

• विद्यार्थ्यांमधील शिक्षणातील विविधता थेट त्यांच्या कामगिरीवर परिणाम करते. विद्यार्थी वैविध्यपूर्ण वातावरणात अधिक चांगले काम करतात, जेंव्हा इतर पार्श्वभूमीचे लोक त्यांच्या सोबत काम करत असतात तेंव्हा ते एकाग्र होण्यास आणि स्वतःला पुढे ढकलण्यास सक्षम करतात. हे सर्जनशीलतेला, तसेच चांगल्या शिक्षणाला प्रोत्साहन देते, कारण भिन्न दृष्टिकोन असलेले लोक उपाय तयार करण्यासाठी सहयोग करण्यास सक्षम आहेत.
• वैविध्यपूर्ण वर्गात, शिक्षकांनी विविध संस्कृतींनुसार शिकवले पाहिजे आणि विद्यार्थ्यांना त्यांच्या संस्कृतीची अद्वितीय वैशिष्ट्ये सांगण्यासाठी प्रोत्साहित केले पाहिजे.
• शिक्षकांनी वर्गात शिकवताना विविध संस्कृतीची उदाहरणे आणली पाहिजेत.
• प्रबळ संस्कृतीला अनुकूल असा अभ्यासक्रम आणि अध्यापन शैली विकसित करणे शिक्षकाने टाळले पाहिजे.

अशाप्रकारे, असा निष्कर्ष काढला जातो की सांस्कृतिकदृष्ट्या वैविध्यपूर्ण विद्यार्थ्यांचा समावेश असलेला वर्ग, प्रबळ संस्कृतीला अनुकूल अभ्यासक्रम आणि अध्यापन शैली विकसित करणे शिक्षकाने टाळले पाहिजे.

समावेशन म्हणजे विशेष गरजा असलेल्या मुलांना नियमित शाळांमध्ये शिक्षण देण्याची कृती जी त्यांना आवश्यक सहाय्य पुरवते आणि दर्जेदार शिक्षण सुनिश्चित करते.

Key Points-

• अभ्यासक्रमाचे रुपांतर हे सर्व शिकणाऱ्यांना सामावून घेण्याच्या उद्देशाने शिकवले जाणारे, शिकवण्याच्या पद्धती आणि शिक्षणाच्या संरचनांमध्ये सुधारणा आणि सुधारणांचा संदर्भ देते.
• विविध गरजा असलेल्या विद्यार्थ्यांसाठी, प्रत्येक विद्यार्थ्याला एक अद्वितीय व्यक्ती मानणे महत्त्वाचे आहे.
• प्रत्येक विद्यार्थी वेगळ्या शैलीत शिकतो. शिकण्याची शैली ही सर्वात पसंतीची पद्धत आहे ज्यामध्ये शिकणारा माहितीवर प्रक्रिया करतो आणि ती राखून ठेवतो.
• विविध शिक्षणाच्या गरजा असलेल्या विद्यार्थ्यांच्या समावेशासाठी लवचिक अभ्यासक्रम आवश्यक आहे जो प्रत्येक मुलाद्वारे स्वीकारला जाऊ शकतो.
• लवचिक अभ्यासक्रम म्हणजे प्रत्येक विद्यार्थ्यासाठी वेगवेगळ्या तरतुदी आणि मार्गांचा वेगळा संच असावा.
• अभ्यासक्रम लवचिक आणि जुळवून घेणारा असावा कारण विविध शिकणाऱ्यांच्या आव्हानांमध्ये आणि गरजांमध्ये सतत बदल होत असतात.

Hintवैविध्यपूर्ण शिक्षण असलेल्या विद्यार्थ्यांचा समावेश देखील आवश्यक आहे: 

• लवचिक बसण्याची व्यवस्था
• शिक्षकांनी केलेले मूल्यांकन
• शिकाऊ-केंद्रित अध्यापनशास्त्र

म्हणूनच, आम्ही असा निष्कर्ष काढू शकतो की विविध शिक्षणाच्या गरजा असलेल्या विद्यार्थ्यांच्या समावेशासाठी लवचिक अभ्यासक्रम आवश्यक आहे.

दिव्यांग मुलांना सामान्य वर्गात समाविष्ट करून त्यांना सामान्य शाळांमध्ये किंवा समाजात एकात्मतेसाठी तयार करण्यासाठी आणि सुरक्षितता, प्रेम, स्नेह, स्वीकृती आणि यशासाठी त्यांच्या मानसिक गरजा पूर्ण करण्यासाठी शिकवले जाते.

• सर्वसमावेशक वर्गामध्ये सर्व प्रकारच्या विद्यार्थ्यांना नैसर्गिक वातावरणात एकत्र शिकवणे समाविष्ट आहे जसे की प्रतिभावान, सरासरी, मंद शिकणारी आणि भिन्न-अपंग मुले होय.

Key Points

यशस्वी समावेश:

• सर्वसमावेशक शिक्षण हा शिक्षण व्यवस्थेत दुर्लक्ष होण्याचा धोका असलेल्या सर्व मुलांना शिक्षित करण्याचा दृष्टीकोन आहे.
• सर्व विद्यार्थी समान शैक्षणिक तरतुदींद्वारे एकत्रितपणे शिकतील अशी अपेक्षा करते.
• सामान्य मुलांचे वेगळ्या अपंग मुलांमध्ये यशस्वीपणे विलीनीकरण करण्यासाठी, पालकांचा सहभाग खूप महत्त्वाची आणि महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतो.
• पालकांना त्यांच्या मुलांच्या अपंगत्वाच्या पातळीची चांगली जाणीव असल्याने आणि ते शिक्षकांनाही याची जाणीव करून देऊ शकतात.
• वर्गातील इतर सामान्य मुलांना संवेदनाक्षम बनवण्याची खूप मोठी गरज आहे, म्हणजे, भिन्न दिव्यांग मुलांच्या वेदना आणि अडचणी समजून घेणे आणि जाणणे जेणेकरून ते त्यांना स्वीकारू शकतील आणि त्यांना मदत करू शकतील.
• तसेच, क्षमता निर्माण करण्यावर लक्ष केंद्रित केले पाहिजे कारण भिन्न-अपंग मुलांबद्दल जागरूकता पसरवणे, उपकरणे आणि सहाय्यक उपकरणांचे भौतिक तुकडे वाढवणे आणि व्यावसायिकांना वर्गातील विविधता हाताळण्यासाठी प्रशिक्षण देणे.

Hint

• सर्वसमावेशक शिक्षणामुळे विद्यार्थ्यांमध्ये विद्यमान फरक लक्षात न घेता वर्गात एकता निर्माण होते. समावेशामध्ये विलगीकरण आवश्यक नाही कारण त्याचा अर्थ त्यांचा धर्म, आर्थिक स्थिती, जात इत्यादींच्या संदर्भात वर्ग विभाजित करणे होय.

म्हणून, असा निष्कर्ष काढला जातो की यशस्वी समावेशासाठी वेगळे करणे वगळता पुढील गोष्टी आवश्यक आहेत.

सर्वसमावेशक शिक्षण- म्हणजे शालेय वर्षांच्या सुरुवातीपासूनच अपंग मुलांना नियमित शाळेत आणि वर्गात अपंग नसलेल्या मुलांसह शिक्षण देणे.

• सर्वसमावेशक शिक्षण म्हणजे शाळेतील सर्व मुलांसाठी शिक्षण. हे सर्व मुलांचे शिक्षण व्यवस्थेत त्यांच्यातील फरक आणि अपंगत्वाकडे दुर्लक्ष करून त्यांचा समावेश करण्याला सूचित करते.

Important Points

• हे विविधतेला महत्त्व देते, प्रत्येक मूल वर्गात आणते आणि सर्वांना शिकण्याची आणि वाढण्याची समान संधी देते.
• सर्वसमावेशक शिक्षण गुणवत्ता सुधारते आणि सर्वांसाठी शिक्षणाची तरतूद करते.
• सर्वसमावेशक शिक्षण विविधतेचे स्वागत करते आणि ते साजरे करते.
• यामध्ये सामान्य मुलांसह अपंग मुलांना नियमित वर्गाच्या वातावरणात समाविष्ट करण्याची तरतूद आहे.
• हे अशा शिक्षण पद्धतीचा संदर्भ देते जी सर्व मुलांना त्यांच्या शारीरिक, बौद्धिक, सामाजिक, भावनिक, भाषिक किंवा इतर परिस्थितींकडे दुर्लक्ष करून सामावून घेते.

Additional Information

सर्वसमावेशक शिक्षणाची वैशिष्ट्ये:

• जे सर्वसमावेशक शिक्षणाचे समर्थन करतात त्यांचा असा विश्वास आहे की अपंगत्वाच्या प्रकार आणि तीव्रतेची पर्वा न करता सर्व अपंग मुलांना इतर मुलांसह नियमित वर्गात शिक्षण दिले जाऊ शकते.
• जेव्हा नियमित शाळा आणि तेथील शिक्षक अपंग मुलांच्या विशेष गरजा पूर्ण करण्यासाठी सज्ज असतात तेव्हा हे शक्य होते.
• अनोळखी आवाज ऐकून विविधतेला प्रतिसाद देणे, सर्व सदस्यांना सक्षम बनवणे आणि परिभाषित मार्गांनी मतभेदांना सहकार्य करणे आणि एकमेकांसोबत राहणे शिकणे.

तर, सर्वसमावेशक शिक्षण वर्गात विविधता साजरी करते.

भारतीय राज्यघटना सर्व व्यक्तींची समानता, स्वातंत्र्य, न्याय आणि प्रतिष्ठेची हमी देते आणि अपंग व्यक्तींसह सर्वांसाठी एक समावेशक समाज अनिवार्यपणे अनिवार्य करते. कायदेशीर फ्रेमवर्क व्यतिरिक्त, खालील संस्थांच्या रूपात विस्तृत पायाभूत सुविधा विकसित केल्या आहेत:

• शारीरिक अपंगांसाठी संस्था, नवी दिल्ली
• नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ व्हिज्युअली हॅंडिकॅप्ड, डेहराडून
• नॅशनल इन्स्टिट्यूट फॉर ऑर्थोपेडिकली अपंग, कोलकाता
• राष्ट्रीय मानसिक विकलांग संस्था, सिकंदराबाद
• नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ हिअरिंग हॅंडिकॅप्ड, मुंबई
• राष्ट्रीय पुनर्वसन, प्रशिक्षण आणि संशोधन संस्था, कटक
• नॅशनल इन्स्टिट्यूट फॉर एम्पॉवरमेंट ऑफ पर्सन विथ मल्टिपल डिसॅबिलिटीज, चेन्नई.

महत्वाचे मुद्दे

नॅशनल इन्स्टिट्यूट फॉर ऑर्थोपेडिकली अपंग, कोलकाता यांची उद्दिष्टे

• फिजिओथेरपिस्ट, ऑक्युपेशनल थेरपिस्ट, ऑर्थोटिस्ट आणि प्रोस्थेटिस्ट, रोजगार आणि प्लेसमेंट अधिकारी आणि व्यावसायिक समुपदेशक इत्यादींच्या प्रशिक्षणांतर्गत ऑर्थोपेडिकली अपंग लोकसंख्येला सेवा प्रदान करणे.
• ऑर्थोपेडिकली अपंगांच्या पुनर्वसनाशी संबंधित सर्व पैलूंमध्ये संशोधन आयोजित केले आणि निधी दिला.
• अपंग व्यक्तींना पुनर्वसन, पुनर्संचयित शस्त्रक्रिया, सहाय्य आणि उपकरणे आणि व्यावसायिक प्रशिक्षण या क्षेत्रात सेवा प्रदान करा.
• अक्षम व्यक्तींना प्रमाणित सहाय्य आणि उपकरणे प्रदान करा आणि त्यांच्या उत्पादन आणि वितरणास प्रोत्साहन द्या.

त्यामुळे 'नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ ऑर्थोपेडिकली हॅन्डिकॅप्ड' ही कोलकाता येथे आहे असा निष्कर्ष आपण काढू शकतो.

सर्वसमावेशक शिक्षण मूलत: शैक्षणिक तत्त्वज्ञानाचा संदर्भ देते की अपंग विद्यार्थ्यांना त्यांच्या वयोगटातील इतर विद्यार्थ्यांप्रमाणेच वर्गातील वातावरणात ठेवले पाहिजे ज्यांना विशेष गरजा नसतात.

• सर्वसमावेशक शिक्षण हे खऱ्या अर्थाने सर्व मुलांच्या गरजा पूर्ण करणारी शिक्षण व्यवस्था निर्माण करण्याची प्रक्रिया आहे.

Key Pointsसर्वसमावेशक शिक्षणात मुलांच्या समावेशात अडथळे:

• समाविष्ट करण्यासाठी असंख्य अडथळे आहेत: वास्तुकला, इमारती, वाहतूक आणि मनोरंजनाच्या जागा यांमधील अडथळे आहेत. आम्ही निरोगी शिक्षक आणि विद्यार्थी लक्षात घेऊन शैक्षणिक संस्था तयार करतो, जे लायब्ररी किंवा वर्गात जाण्यासाठी पायऱ्या चढू शकतात. स्थापत्यशास्त्रातील हा अडथळा कदाचित आपल्या सक्षम वृत्तीतील अडथळ्यांमुळे उद्भवतो.
• अपंगत्वाचे सामाजिक मॉडेल सहसा समाजात आवश्यक बदलांवर लक्ष केंद्रित करते.
• सर्वसमावेशक शिक्षणाच्या अडथळ्यामध्ये पालकांचा प्रतिकार हा एक मजबूत घटक आहे.
• मुलांच्या समावेशावर परिणाम करणाऱ्या इतर घटकांमध्ये मोठा वर्ग आकार, विस्तृत अभ्यासक्रम सामग्री, अपंगांना हाताळण्यासाठी जागरूकतेचा अभाव, कठोर अभ्यासक्रम आणि कालमर्यादा यांचा समावेश होतो.
• अपंग लोकसंख्येच्या समावेशासाठी तयार केलेल्या तरतुदी आणि धोरणांशी संबंधित समस्यांबद्दल जागरूकता सामान्य शिक्षकांमध्ये फारच कमी दिसते.
• अपंग मुलांचा नियमित शाळांमध्ये समावेश करण्याच्या दृष्टीकोनात्मक अडथळ्यांमध्ये अपंग व्यक्तींबद्दल आणि त्यांच्या शालेय शिक्षणाबद्दल नकारात्मक वृत्ती समाविष्ट आहे.

अशा प्रकारे सर्वसमावेशक शिक्षणाला चालना देण्यासाठी दुर्गम इमारत हा विद्यार्थ्यांसाठी मोठा अडथळा आहे.

Hint

• समानतेचे तत्त्व हे सर्वसमावेशक शिक्षणाचे मुख्य वैशिष्ट्य आहे, जेथे सर्व विद्यार्थ्यांना समान वागणूक दिली जाते आणि समान संधी प्रदान केल्या जातात.
• सहानुभूतीपूर्ण संस्कृती, लवचिक वातावरण आणि विद्यार्थ्यांच्या क्षमतेवर आधारित अभ्यासक्रम ही सर्वसमावेशक शिक्षणाची प्रमुख वैशिष्ट्ये आहेत.

सर्वांसाठी शिक्षण या एकूणच चौकटीत जगभरातील शिक्षण व्यवस्थेसमोरील प्रमुख आव्हानांपैकी समावेश हे एक प्रमुख आव्हान आहे, विद्यार्थ्यांच्या विविधतेला प्रतिसाद देऊ शकतील अशा शाळांचा विकास करणे हे उद्दिष्ट आहे, विशेषत: दुर्लक्षित होण्यास, उपेक्षित, आणि कमी यशस्वी होण्याची शक्यता असलेल्या विद्यार्थ्यांच्या गटांवर लक्ष केंद्रित करणे

Important Points

याद्वारे यशस्वी समावेश करणे शक्य आहे:

• आदर्श परिस्थितीत लवचिक अभ्यासक्रम आणि सूचनांसह लवचिक शिक्षण वातावरणास अनुमती देणाऱ्या शाळांची पुनर्रचना.
• शिक्षण सर्वसमावेशक करण्यासाठी शिक्षकांचा सकारात्मक दृष्टिकोन.
• अध्यापन पद्धतींमध्ये बदल, पारंपारिक अध्यापन शैलींमधून सर्वसमावेशक रचनेमध्ये नाविन्यपूर्ण अध्यापन पद्धतींकडे बदल.
• सहकारी शिक्षण, समस्या सोडवणे, भूमिका बजावणे, वर्गात चर्चा, पालक प्रशिक्षण, सकारात्मक समवयस्क गट संघटना इत्यादी रचनात्मक धोरणांचा वापर.
  या समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी तंत्रज्ञान हे एक प्रभावी माध्यम असू शकते.
• संबंधित माहितीचे ज्ञान आणि कौशल्ये, शाळा व्यवस्थापन निर्णय, अभ्यासक्रम नियोजन आणि संसाधनांची तरतूद, सकारात्मक हस्तक्षेप प्रयत्न आणि संरचना आणि अपंग समवयस्कांशी दीर्घकालीन संपर्क हे अडथळे दूर करण्यासाठी एक व्यवहार्य माध्यम म्हणून काम करतात.
• सर्वसमावेशक शैक्षणिक वातावरण निर्माण करण्यासाठी पालकांचा सहभाग वाढवणे.

त्यामुळे, आपण असा निष्कर्ष काढू शकतो की सर्वसमावेशक शिक्षणाचे यश हे शिक्षकांमधील दृष्टिकोन  बदलावर अवलंबून असते.