ऑक्सिकरण आणि रिडक्शन अभिक्रिया MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Oxidation and Reduction Reactions - मोफत PDF डाउनलोड करा

योग्य उत्तर 'पात्यावरील तपकिरी रंग तांबे आहे.' हे आहे.

स्पष्टीकरण:

• द्रावणाच्या निळ्या रंगाचे हिरव्या रंगात रूपांतर आयर्न सल्फेट या नवीन पदार्थाच्या निर्मितीमुळे होते. लोखंडी धारेवरील तपकिरी रंग म्हणजे आणखी एक नवीन पदार्थ तांबे आहे, आपण अभिक्रिया अशा प्रकारे लिहू शकतो:

कॉपर सल्फेट द्रावण(निळा) + लोह → लोह सल्फेट द्रावण (हिरवा) + तांबे (तपकिरी रंग)

• कॉपर सल्फेटच्या द्रावणात लोखंडी पाते बुडवल्यास, लोखंडाच्या पृष्ठभागावर तपकिरी तांब्याचा लेप तयार होतो आणि कॉपर सल्फेटच्या द्रावणाच्या निळ्या रंगाचे रूपांतर हिरव्या रंगात होते.
• कारण ते कॉपर सल्फेट द्रावणातून तांबे विस्थापित करते, ही अभिक्रिया हे दर्शवते की लोह हे तांब्यापेक्षा अधिक अभिक्रियाशील आहे.
• लोह या द्रावणात Fe (II) म्हणून प्रवेश करते आणि फेरस सल्फेटचे द्रावण तयार करते.

संकल्पना:

क्लोरीन:

• ऑक्सिडीकारक:
  • ऑक्सिडीकारक, किंवा ऑक्सिडंट, इलेक्ट्रॉन मिळवतो आणि रासायनिक अभिक्रियामध्ये कमी होतो.
  • इलेक्ट्रॉन स्वीकारणारा म्हणूनही ओळखला जातो, ऑक्सिडीकारक सामान्यतः त्याच्या उच्च संभाव्य ऑक्सिडीकरण स्थितींपैकी एक असतो कारण तो इलेक्ट्रॉन मिळवेल आणि कमी होईल.
  • क्लोरीनचा वापर पाण्याच्या शुद्धीकरणासाठी ऑक्सिडीकारक म्हणून केला जातो.
• विरंजन कारक:
  • विरंजन कारक, किंवा रिडक्टंट, इलेक्ट्रॉन गमावतो आणि रासायनिक अभिक्रियामध्ये ऑक्सिडाइझ होतो.
  • कमी करणाऱ्या घटकांच्या उदाहरणांमध्ये पृथ्वी धातू, फॉर्मिक ऍसिड आणि सल्फाइट संयुगे यांचा समावेश होतो
• ब्लीचिंग पावडर कॅल्शियम हायपोक्लोराइट (Ca(OCl)₂) आहे. हे प्रामुख्याने सामग्रीमधून रंग काढण्यासाठी वापरले जाते.
• ते क्लोरीनच्या तीव्र वासासह फिकट पिवळ्या रंगाचे असते.
• हे पाण्यात विरघळणारे देखील आहे. क्लोरीन वायूच्या क्रियेद्वारे (क्लोर-अल्कली प्रक्रियेतून निर्माण होणारा) शुष्क विरलेला चुना [Ca(OH)₂] वर त्याचे संश्लेषण केले जाते.
• ब्लीचिंग पावडरला क्लोरीनयुक्त चुना असेही म्हणतात.
• ते पिण्यायोग्य पाणी बनवण्यासाठी जंतुनाशक म्हणून मोठ्या प्रमाणावर वापरले जाते. ब्लीचिंग पावडरमध्ये विरघळलेले क्लोरीन असते, जे पाण्याने ब्लीचिंग पावडरच्या कृतीने मुक्त होते.
  • Ca(OCl)2 + H2O → Ca(OH)2 + Cl2
  • क्लोरीन विरंजन कारक म्हणून कार्य करते.

स्पष्टीकरण:

क्लोरीन:

• ऑक्सिडीकारक
• विरंजन कारक
• जंतुनाशक

म्हणून, वरील सर्व योग्य आहे.

संकल्पना:

क्लोरीन:

• ऑक्सिडीकारक:
  • ऑक्सिडीकारक, किंवा ऑक्सिडंट, इलेक्ट्रॉन मिळवतो आणि रासायनिक अभिक्रियामध्ये कमी होतो.
  • इलेक्ट्रॉन स्वीकारणारा म्हणूनही ओळखला जातो, ऑक्सिडीकारक सामान्यतः त्याच्या उच्च संभाव्य ऑक्सिडीकरण स्थितींपैकी एक असतो कारण तो इलेक्ट्रॉन मिळवेल आणि कमी होईल.
  • क्लोरीनचा वापर पाण्याच्या शुद्धीकरणासाठी ऑक्सिडीकारक म्हणून केला जातो.
• विरंजन कारक:
  • विरंजन कारक, किंवा रिडक्टंट, इलेक्ट्रॉन गमावतो आणि रासायनिक अभिक्रियामध्ये ऑक्सिडाइझ होतो.
  • कमी करणाऱ्या घटकांच्या उदाहरणांमध्ये पृथ्वी धातू, फॉर्मिक ऍसिड आणि सल्फाइट संयुगे यांचा समावेश होतो
• ब्लीचिंग पावडर कॅल्शियम हायपोक्लोराइट (Ca(OCl)₂) आहे. हे प्रामुख्याने सामग्रीमधून रंग काढण्यासाठी वापरले जाते.
• ते क्लोरीनच्या तीव्र वासासह फिकट पिवळ्या रंगाचे असते.
• हे पाण्यात विरघळणारे देखील आहे. क्लोरीन वायूच्या क्रियेद्वारे (क्लोर-अल्कली प्रक्रियेतून निर्माण होणारा) शुष्क विरलेला चुना [Ca(OH)₂] वर त्याचे संश्लेषण केले जाते.
• ब्लीचिंग पावडरला क्लोरीनयुक्त चुना असेही म्हणतात.
• ते पिण्यायोग्य पाणी बनवण्यासाठी जंतुनाशक म्हणून मोठ्या प्रमाणावर वापरले जाते. ब्लीचिंग पावडरमध्ये विरघळलेले क्लोरीन असते, जे पाण्याने ब्लीचिंग पावडरच्या कृतीने मुक्त होते.
  • Ca(OCl)2 + H2O → Ca(OH)2 + Cl2
  • क्लोरीन विरंजन कारक म्हणून कार्य करते.

स्पष्टीकरण:

क्लोरीन:

• ऑक्सिडीकारक
• विरंजन कारक
• जंतुनाशक

म्हणून, वरील सर्व योग्य आहे.

योग्य उत्तर सल्फ्यूरिक आम्ल आहे.

 Key Points

• जेव्हा फेरस सल्फेट (FeSO₄) गरम केले जाते, तेव्हा ते तापविघटन पावते आणि फेरिक ऑक्साइड (Fe₂O₃), सल्फर डायऑक्साइड (SO₂) आणि सल्फर ट्रायऑक्साइड (SO₃) तयार होते.
• फेरस सल्फेट खालीलप्रमाणे विघटित होते:
  2 FeSO₄ → Fe₂O₃ + SO₂ + SO₃
• या अभिक्रियेत सल्फ्यूरिक आम्ल (H₂SO₄) तयार होत नाही.
• हे विघटन सामान्यतः 480°C ते 500°C तापमानावर होते.

 Additional Information

• फेरस सल्फेट (FeSO₄):
  • हे एक हिरवे स्फटिकमय घन पदार्थ आहे.
  • ते पाणी शुद्धीकरण आणि इतर लोह संयुगांच्या पूर्ववर्ती म्हणून विविध अनुप्रयोगात वापरले जाते.
• ऊष्मीय अपघटन:
  • हे उष्णतेमुळे होणारे रासायनिक अपघटन आहे.
  • यात गरम केल्यावर संयुगे सोप्या पदार्थांमध्ये विभागली जातात.
• सल्फर डायऑक्साइड (SO₂):
  • हे एक विषारी वायू आहे ज्याला तीव्र, चिडवणारी वास येते.
  • ते संधारणक म्हणून आणि सल्फ्यूरिक आम्लाच्या उत्पादनात वापरले जाते.
• सल्फर ट्रायऑक्साइड (SO₃):
  • हे एक रासायनिक संयुग आहे जे सल्फ्यूरिक आम्लाच्या उत्पादनात वापरले जाते.
  • हे अतिशय अभिक्रियाशील आहे आणि संपर्कात येताच ते गंभीर जळजळ होऊ शकते.

बरोबर उत्तर  झिंक ऑक्साइडपासून जस्ताची निर्मिती आहे.

Key Points 

• ऑक्सिडन ही एक रासायनिक अभिक्रिया आहे जिथे पदार्थ इलेक्ट्रॉन गमावतो आणि त्याची ऑक्सिडन स्थिती वाढते.
• झिंक ऑक्साइडपासून जस्ताची निर्मिती ही एक क्षपण अभिक्रिया आहे जिथे झिंक ऑक्साइड ऑक्सिजन गमावून जस्त धातू तयार करते.
• क्षपण  हे ऑक्सिडनच्या उलट आहे, ज्यामध्ये इलेक्ट्रॉन मिळवला जातो आणि ऑक्सिडन स्थितीत घट होते.
• मॅग्नेशियम ऑक्साइडचे निर्मिती, क्षरण आणि तेलाचा खवटपणा यासारख्या अभिक्रिया ऑक्सिडन अभिक्रियांची उदाहरणे आहेत.

Additional Information 

• ऑक्सिडन अभिक्रिया:
  • पदार्थातून इलेक्ट्रॉन नष्ट होणे समाविष्ट आहे.
  • अनेकदा पदार्थात ऑक्सिजनची भर पडते.
  • उदाहरणार्थ लोखंडाचे गंजणे आणि इंधनाचे ज्वलन.
• क्षपण अभिक्रिया:
  • पदार्थाद्वारे इलेक्ट्रॉन मिळवणे समाविष्ट आहे.
  • अनेकदा पदार्थातून ऑक्सिजन काढून टाकला जातो.
  • उदाहरणार्थ धातूंच्या धातुकांपासून धातूंचे निष्कर्षण.
• क्षपणाॅक्सि अभिक्रिया:
  • क्षपण-ऑक्सिडन अभिक्रियांचे संक्षिप्त रूप.
  • एकाच वेळी होणारी प्रक्रिया जिथे एक पदार्थ ऑक्सिडित होतो आणि दुसऱ्याचे क्षपण होते.
  • जैविक आणि औद्योगिक प्रक्रियांमध्ये सामान्य.
• क्षरण:
  • एक प्रक्रिया जिथे ऑक्सिडनमुळे धातूंचा ऱ्हास होतो.
  • सामान्य उदाहरण म्हणजे आर्द्रता आणि हवेच्या उपस्थितीत लोखंडाचे गंजणे.
  • प्रतिबंधात्मक उपायांमध्ये लेपन, जस्तविलेपन आणि गंज प्रतिबंधकांचा वापर समाविष्ट आहे. 

योग्य उत्तर ऑक्सिडायझिंग आहे.

• पोटॅशियम परमॅंगनेट (KMnO4) एक मजबूत ऑक्सिडायझिंग कारक आहे जो लोह, मॅंगनीज आणि हायड्रोजन सल्फाइड (H2S) सारख्या पाण्यामधून विरघळलेल्या अशुद्धतेचे घन कणांमध्ये रूपांतरित करते.
• या अशुद्धी नंतर पाण्यामधून फिल्टर केल्या जातात.
• हे K⁺आणि MnO− 4 आयन असलेले मीठ आहे.
• हा एक मजबूत ऑक्सिडायझिंग कारक आहे.
• जखमेच्या आणि त्वचारोगाच्या स्वच्छतेसाठी औषध म्हणून वापरले जाते.

टिपा:

• पाण्यासाठी वापरली जाणारी इतर काही रासायनिक जंतुनाशक:
  • हायपोक्लोराइट
  • क्लोरीन डायऑक्साइड
  • क्लोरीन
  • हायड्रोजन पेरोक्साइड
  • पोटॅशियम परमॅंगनेट
  • गामा किरण
  • अतिनील प्रकाश

योग्य उत्तर ऑक्सिकरण आहे.

• क्लोरीनची विरंजन क्रिया ही ऑक्सिकरण अभिक्रिया आहे.
• त्याच्या विरंजन क्रियेसाठी त्याला ओलावा आवश्यक असतो. क्लोरीन पाण्यासह अभिक्रिया करून हायड्रोक्लोरिक आणि हायपोक्लोरस आम्ल तयार करते.
  • ​Cl₂ + H₂O ——→ HCl + HClO
• हायपोक्लोरस आम्ल अस्थिर आहे आणि ते नवजात ऑक्सिजन बनवण्यासाठी सहजपणे विभक्त होते.
  • HClO ——→ HCl + [O]
• नवजात ऑक्सिजन हा सर्वात शक्तिशाली ऑक्सिकारक आहे. त्याची निर्मिती ओलावाच्या उपस्थितीत क्लोरीनच्या विरंजन क्रियेसाठी कारणीभूत ठरते.

योग्य उत्तर संक्षारण आहे. 

• संक्षारण तेव्हा होते जेव्हा परिष्कृत धातू त्याच्या ऑक्साईड, हायड्रॉक्साईड किंवा सल्फाइड अवस्थेसारख्या अधिक स्थिर स्वरुपात रूपांतरित होते ज्यामुळे पदार्थाचा र्‍हास होतो. हा रासायनिक प्रक्रियेचा परिणाम असू शकतो किंवा नैसर्गिकरित्या देखील उद्भवू शकतो.
• गंज हा संक्षारणाचा एक प्रकार आहे, परंतु ते विशेषत: लोह किंवा त्याच्या मिश्रधातुंचा ऑक्सिडीकरणाशी संदर्भ आहे . केवळ लोह किंवा त्याचे मिश्र धातु असलेले धातू गंजू  शकतात.
• गंजाचा प्रक्रियेमध्ये उत्पन्न होणाऱ्या लोह ऑक्साईडशी संदर्भ आहे. गंज लागण्यासाठी काही विशिष्ट अटी आहेत.ऑक्सिजन आणि ओलावा किंवा पाणी यांच्या उपस्थितीमध्ये लोखंड या अभिक्रियेतून जाते आणि लोह ऑक्साईडची शृंखला बनविते.
• लाल- तपकिरी रंगाचे संयुग गंज तयार होतो. जर एखाया जागी गंजण्याची प्रक्रिया सुरु झाली तर ती अखेरीस पसरते आणि अखेर संपूर्ण धातूचे विघटन होते.

•  इतर धातूंमधील संक्षारण 
  • अ‍ॅल्युमिनिअम: अ‍ॅल्युमिनिअम चे संक्षारण होऊन धातूच्या पृष्ठभागावर अ‍ॅल्युमिनिअम ऑक्साईड चा पातळ थर तयार होतो जो एक संरक्षणात्मक अडथळा म्हणून कार्य करतो. हा अडथळा अ‍ॅल्युमिनिअमला गंज लागू देत नाही त्यामुळे भविष्यात होणाऱ्या संक्षारणाला रोखतो.
  • तांबे: तांब्याचे संक्षारण होऊन हिरव्या रंगाचे संयुग तयार होते ज्याला पेटिना असे म्हणतात.हे पेटिना इष्ट आहे कारण हे केवळ पुढील गंजण्यापासून संरक्षणात्मक अडथळा करत नाही तर ग्राहकांना ते आवडते देखील.

योग्य उत्तर रेडॉक्स आहे.

• ऑक्सिडीकरण-क्षपण (रेडॉक्स) प्रतिक्रिया एक प्रकारची रासायनिक प्रतिक्रिया आहे ज्यामध्ये दोन प्रजातींमध्ये इलेक्ट्रॉनचे हस्तांतरण होते .
• इलेक्ट्रोनचे हे स्थानांतर प्रतिक्रिया देणार्‍या प्रजातींच्या ऑक्सिडेशन स्थितीमधील बदलांचे निरीक्षण करून ओळखले जाऊ शकते.
• रेडॉक्स प्रतिक्रिया ही अशी प्रतिक्रिया आहे ज्यात ऑक्सिडीकरण आणि क्षपण एकाच वेळी होते .

Key Points

• ऑक्सिडीकरण म्हणजे ऑक्सिजनकमावणे आणि ऑक्सिजन गमावणे म्हणजे क्षपण.
• प्रकाश संश्लेषण, श्वसन, दहन आणि गंज किंवा गंजणे यासह जीवनातील काही मूलभूत कार्यांसाठी रेडॉक्स प्रतिक्रिया सामान्य आणि महत्त्वपूर्ण असते.

Additional Information

• रेडॉक्स प्रतिक्रियांचे प्रकारः रेडॉक्स प्रतिक्रियांचे विविध प्रकार आहेतः
  • एकत्रित प्रतिक्रिया
  • विघटन प्रतिक्रिया
  • विस्थापन प्रतिक्रिया
  • विघटन प्रतिक्रिया

योग्य उत्तर झिंक आहे.
स्पष्टीकरण:

• गॅल्वनायझेशन ही गंज टाळण्यासाठी लोह आणि स्टीलवर जस्त थर लावण्याची प्रक्रिया आहे.
• गॅल्वनायझेशन दोन पद्धतींनी केले जाते-
  • गरम वितळलेल्या झिंकमध्ये धातू बुडवून 
  • इलेक्ट्रोप्लेटिंग प्रक्रियेद्वारे
• यंत्रणा-
  • झिंक थर लोहाच्या पृष्ठभागाचे वातावरणाशी संबंध साधण्यापासून संरक्षण करते त्यामुळे पृष्ठभागाची गंज रोखली जाते.

Important Points

क्षरणाची उदाहरणे आहेत-

• चांदी कलंकित करणे/काळे करणे
• लोखंडी पृष्ठभागावर तपकिरी थर
• तांबे किंवा पितळ पृष्ठभागावर हिरव्या रंगाचा थर
• निस्तेज अॅल्युमिनियम पृष्ठभाग

Additional Information

• गंज टाळण्यासाठी इतर काही पद्धती खालीलप्रमाणे आहेत-
  • धातूचा प्रकार
  • संरक्षक कोटिंग
  • पर्यावरणीय उपाय
  • संरक्षी लेप
  • गंज अवरोधक
  • डिझाइन बदल

स्पष्टीकरणः

ऑक्सीकरण आणि घट:

• गंजणे ही एक ऑक्सिडेशन प्रतिक्रिया आहे . पाणी व ऑक्सिजन लोह वाफ hydrated लोखंड (III) ऑक्साईड, आम्ही गंज म्हणून पाहू जे तयार करणे. पाणी आणि ऑक्सिजनच्या संपर्कात येताच लोह व स्टीलची गंज - गंज चढण्यासाठी दोन्ही आवश्यक असतात.
• जेव्हा अम्लीय पदार्थ (पाण्यासह) लोह आणि / किंवा स्टीलसारख्या धातूंच्या संपर्कात येतात तेव्हा गंज तयार होण्यास सुरवात होते. लोह ( फे ) कण ऑक्सिजन आणि आर्द्रता (उदा. आर्द्रता, वाष्प, विसर्जन) च्या संपर्कात आल्यानंतर स्टीलचे कोरडिंग परिणाम म्हणजे गंज होय.
• एखाद्या पदार्थात ऑक्सिजनची भर घालणे आणि पदार्थातून हायड्रोजन काढून टाकणे याला ऑक्सिडेशन म्हणतात.
• पदार्थात हायड्रोजनची भर घालणे आणि पदार्थातून ऑक्सिजन काढून टाकणे याला कमी म्हणतात.

लोखंडी गंजणे हे रेडॉक्स प्रतिक्रियेचे उदाहरण आहे.

• रेडॉक्स रिएक्शन = ऑक्सिडेशन-रिडक्शन रिएक्शन या प्रतिक्रियेमध्ये, इलेक्ट्रॉन मिळवून किंवा तोट्याने रेणू, अणू किंवा आयनची ऑक्सिडेशन संख्या बदलते.
• रासायनिक अभिक्रिया कमी होणार्‍या पदार्थाला ऑक्सिडायझिंग एजंट म्हणून ओळखले जाते आणि रासायनिक अभिक्रियामध्ये ऑक्सिडाइझ्ड पदार्थ कमी करणारे घटक म्हणून ओळखले जाते.
• गंजणे हे लोखंडाचे गंज आहे. पाणी आणि हवेच्या उपस्थितीत लोह लाल-तपकिरी हायड्रेटेड मेटल ऑक्साईड (रस्ट) बनवते.
• लोहाचे ऑक्सिडाईकरण फे 2+ वर होते आणि ऑक्सिजन पाण्यामध्ये कमी होते. वातावरणीय ऑक्सिजनद्वारे ^{फे 2+} च्या त्यानंतरच्या ऑक्सिडेशनमुळे गंज तयार होत राहतो.
• म्हणूनच आपण म्हणू शकतो की रस्टिंग ही रेडॉक्स प्रतिक्रिया आहे कारण ऑक्सिजन ऑक्सिडायझिंग एजंट म्हणून कार्य करते आणि लोह कमी करणारे एजंट म्हणून कार्य करते.

लोखंडाची जळजळ होते:

• रस्ट हा लोखंडी ऑक्साईड आहे, एक सामान्यत: लाल ऑक्साईड जो पाणी किंवा हवेच्या आर्द्रतेच्या उपस्थितीत लोह आणि ऑक्सिजनच्या रेडॉक्स प्रतिक्रियामुळे तयार होतो.
• फे + ओ ₂ → फे ₂ ओ ₃   (लोह (III) ऑक्साईड)

योग्य उत्तर ऑक्सिजन मिळवणे आहे.

संकल्पना:

रासायनिक अभिक्रिया:

• ज्या प्रक्रियेमध्ये प्रतिक्रिया देणाऱ्या पदार्थांमधून एक किंवा अधिक संयुगे पूर्णपणे भिन्न उत्पादने म्हणून तयार होतात तिला रासायनिक अभिक्रिया म्हणून ओळखले जाते.
• जेव्हा रासायनिक अभिक्रिया घडते तेव्हा सामान्यतः उष्णता, रंग किंवा स्वरूप बदलते.
• वायुनिकास देखील होऊ शकतो.
• रासायनिक अभिक्रिया निसर्गात परिवर्तनीय किंवा अपरिवर्तनीय असू शकते.

ऑक्सिडेशन अभिक्रिया:

• ऑक्सिडेशन अभिक्रिया म्हणजे अशी अभिक्रिया ज्यामध्ये एकतर ऑक्सिजन जोडला जातो किंवा हायड्रोजन काढून टाकला जातो.
• याला अणू किंवा आयनद्वारे एक किंवा अधिक इलेक्ट्रॉन नष्ट होण्याची प्रक्रिया असेदेखील म्हटले जाऊ शकते.
• उदाहरण आहे:

Mg + O2 = Mg2O

क्षपण अभिक्रिया:

• क्षपण अभिक्रिया म्हणजे अशी अभिक्रिया ज्यामध्ये हायड्रोजनची भर पडते किंवा ऑक्सिजन काढून टाकला जातो.

• क्षपण प्रक्रियेत, रासायनिक प्रजाती देखील इलेक्ट्रॉन मिळवतात.
• हे ऑक्सिडेशन अभिक्रियेच्या व्युत्क्रमी आहे.
• उदाहरण आहे:

H2 + F2 → HF

स्पष्टीकरण:

ऑक्सिडेशन ही एक रासायनिक अभिक्रिया आहे ज्याचे वैशिष्ट्य आहे 

• इलेक्ट्रॉनचे विलोपन
• ऑक्सिजन अणू जोडणे
• हायड्रोजन अणू काढून टाकणे 

ऑक्सिडेशनमधून जाणारा पदार्थ ऑक्सिडित झाला असे म्हणतात.

इलेक्ट्रॉनचे विलोपन आणि ऑक्सिडेशन स्थितीत वाढ ही ऑक्सिडेशन अभिक्रियेची वैशिष्ट्ये आहेत.

उदाहरणार्थ:

H2S + Cl2 → 2HCl + S

या अभिक्रियेमध्ये, हायड्रोजन सल्फाइड (H2S) द्वारे प्रदान केलेल्या हायड्रोजनच्या जोडणीवर क्लोरीन हायड्रोक्लोरिक आम्लाचे (HCl) विलोपन होते.

• ऑक्सिकरण-घट अभिक्रिया , ज्याला रेडॉक्स अभिक्रिया देखील म्हणतात, अशी रासायनिक प्रतिक्रिया ज्यामध्ये सहभागी रासायनिक प्रजातींचा ऑक्सिकरण क्रमांक बदलतो. या संकल्पनेमध्ये  प्रक्रियांचा एक मोठा आणि वैविध्यपूर्ण भाग समाविष्ट करतो. अनेक ऑक्सिडेशन-कपात अभिक्रिया आगीसारख्या सामान्य आणि परिचित आहेत, धातूंचे गंजणे आणि विरघळणे, फळांचा तपकिरी होणे आणि श्वसन आणि प्रकाशसंश्लेषण - मूलभूत जीवन कार्ये इत्यादी याची उदाहरणे आहेत.

​ Key Points

• ​बहुतेक ऑक्सिकरण-घट (रेडॉक्स) प्रक्रियांमध्ये ऑक्सिजन अणू, हायड्रोजन अणू किंवा इलेक्ट्रॉनचे हस्तांतरण समाविष्ट असते, तीनही प्रक्रिया दोन महत्त्वाच्या वैशिष्ट्यांसह सामायिक करतात:

1. त्यांनी जोडले आहे, म्हणजे कोणत्याही ऑक्सिकरण प्रतिक्रियामध्ये परस्पर घट होते.
2. त्यात एक वैशिष्ट्यपूर्ण निव्वळ रासायनिक बदल समाविष्ट असतो, म्हणजे, अणू किंवा इलेक्ट्रॉन पदार्थाच्या एका युनिटमधून दुसर्‍या युनिटमध्ये जातो.

• CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O या अभिक्रियामध्ये हायड्रोजनचे हस्तांतरण होते.
• Fe2O3 + 3C → 2Fe + 3CO या अभिक्रियामध्ये ऑक्सिजनचे हस्तांतरण होते.
• 3CuO + 2NH3 → 3Cu + N2 + 3H2O या अभिक्रियामध्ये ऑक्सिजन आणि हायड्रोजन या दोन्हींचे हस्तांतरण होते.

म्हणून, आपण असा निष्कर्ष काठू शकतोल की Ca(OH)2 + 2CH3COOH → Ca(CH3COO)2 + 2H2O ही ऑक्सिडेशन-रिडक्शन अभिक्रिया नाही.

Additional Information

• Ca(OH)2 + 2CH3COOH → Ca(CH3COO)2 + 2H2Oहे उदासीकरणाच्या अभिक्रियेचे उदाहरण आहे.
• आम्लारी सह आम्लाच्या अभिक्रियाला उदासीकरण अभिक्रिया म्हणतात
• त्यामुळे मीठ तयार होते. तसेच, आम्लाचा H+ आयन आणि बेसचा OH- आयन एकत्र होऊन पाणी तयार होते.

योग्य उत्तर 0 आहे.

Key Points

• ऑक्सिजन वायूप्रमाणेच ओझोनमधील ऑक्सिजन अणूचा ऑक्सिडनांक शून्य असतो.
• ऑक्सिजन एक अभिक्रियाशील अधातू असल्याने विविध स्वरूपात उद्भवतो, ओझोन हा 3 ऑक्सिजन अणूंनी तयार झालेला एक अत्यंत अभिक्रियाशील वायू देखील आहे.
• ओझोन हा दोन्ही नैसर्गिक आणि मानवनिर्मित उत्पादन आहे जो पृथ्वीच्या वरच्या भागात आढळतो
• जसे आपणास माहित आहे की ओझोनचे आण्विक सूत्र O₃ आहे, जे 3 ऑक्सिजन अणू आहे, ऑक्सिजनचा अणुअंक 8 आहे आणि त्याची संयुजा -2 आहे, कारण त्याचे अष्टक पूर्ण करण्यासाठी 2 इलेक्ट्रॉन आवश्यक आहेत.

Additional Information

• ओझोनची रचना खालीलप्रमाणे आहे

• आता, आपणास माहित आहे की, ऑक्सिडनांक ही इलेक्ट्रॉनची एकूण संख्या आहे जी अणू दुसर्‍या अणूशी रासायनिक बंध तयार करण्यासाठी मिळवतो किंवा गमावतो. याला ऑक्सिडन अवस्था असेही म्हणतात.
• त्यांच्या नैसर्गिक स्वरूपातील मूलद्रव्यांचा ऑक्सिडनांक शून्य आहे कारण ही संयुगे अत्यंत स्थिर आहेत.
• ऑक्सिडनांक हे मूलद्रव्य किती इलेक्ट्रॉन देऊ शकतो (धन असल्यास) किंवा गमावू शकतो (ऋण असल्यास) दर्शवतो. अशा स्थिर रेणूंमध्ये गमावण्यासाठी किंवा मिळवण्यासाठी कोणतेही इलेक्ट्रॉन नाहीत.
• O₃ साठी ऑक्सिडनांक इतका अभिक्रियाशील असूनही शून्य आहे, जो या सामान्य तत्त्वासाठी एक प्रकारचा अपवाद आहे.

योग्य उत्तर स्फटिकीकरण आहे.

Key Points

• थोडक्यात, गंज रोखण्याचा सर्वोत्तम मार्ग म्हणजे ओलावा धातूपर्यंत पोहोचण्यापासून रोखणे किंवा अधिक हळूहळू गंजणारी सामग्री वापरणे. थोडक्यात, गंज रोखण्याचा सर्वोत्तम मार्ग म्हणजे ओलावा धातूपर्यंत पोहोचण्यापासून रोखणे किंवा अधिक हळूहळू गंजणारी सामग्री वापरणे.
• गंज टाळण्यासाठी खालील सर्वोत्तम मार्ग आहेत.
  • गॅल्वनीकरण: गंजापासून संरक्षण करण्यासाठी गॅल्वनीकरणाचे आवरण लोखंड किंवा स्टीलला जस्तमध्ये घालते. झिंक लोखंड किंवा स्टीलच्या तुलनेत खूप हळू क्षीण होते, म्हणून ते गंज कमी करण्यासाठी अत्यंत प्रभावी आहे.
  • धातूला रंग देणे: एक चांगला रंग  धातूपर्यंत ओलावा पोहोचण्यापासून प्रतिबंधित करतो आणि गंजाचा विकास कमी करतो.
  • कथील प्लेटिंग: कथील प्लेटिंग ही विद्युत प्रवाहाद्वारे सामग्रीच्या पृष्ठभागावर टिनचे सोल्डेबल लेप जमा करण्याची प्रक्रिया आहे.

Additional Information

• स्फटिकीकरण किंवा क्रिस्टलायझेशन ही प्रक्रिया आहे ज्याद्वारे घन पदार्थ तयार होतात ज्यामध्ये अणू किंवा रेणू स्फटिक म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या रचनांमध्ये अत्यंत व्यवस्थित असतात.
• स्फटिकीकरण दोन मुख्य चरणांमध्ये होते:
  • पहिले केंद्रककरण आहे, जेथे अतिशीतित द्रव किंवा अतिसंयुक्त द्रावकामधून स्फटिकासारखे टप्पा तयार होतो.
  • स्फटिकी वाढ म्हणून ओळखली जाणारी दुसरी पायरी म्हणजे कणसांचा स्फटिकी अवस्थेत विस्तार करणे.