अभिक्रियांचे प्रकार MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Types of Reactions - मोफत PDF डाउनलोड करा

योग्य उत्तर म्हणजे CuO + 2HCI → CuCl₂ + H₂O आहे.

Key Points 

• जेव्हा धात्विक ऑक्साइड आम्लाशी प्रतिक्रिया करते, तेव्हा ते सामान्यतः मीठ आणि पाणी तयार करते.
• कॉपर (II) ऑक्साइड (CuO) हे एक काळे घन पदार्थ आहे जे हायड्रोक्लोरिक आम्लाशी (HCl) प्रतिक्रिया करून कॉपर (II) क्लोराइड (CuCl2), एक हिरव्या-निळ्या रंगाचे द्रावण आणि पाणी (H2O) तयार करते.
• या अभिक्रियेचे संतुलित रासायनिक समीकरण CuO + 2HCl → CuCl2 + H2O आहे.
• समीकरणाचे संतुलन सुनिश्चित करते की समीकरणाच्या दोन्ही बाजूंवर प्रत्येक घटकाच्या अणूंची संख्या समान आहे, ज्यामुळे वस्तुमानाच्या संधारणाचा नियम पाळला जातो.

Additional Information 

• धात्विक ऑक्साइड:
  • धात्विक ऑक्साइड हे धातू आणि ऑक्सिजन असलेले संयुगे आहेत.
  • ते सामान्यतः क्षारीय असतात आणि आम्लांशी प्रतिक्रिया करून मीठ आणि पाणी तयार करतात.
• हायड्रोक्लोरिक आम्ल (HCl):
  • हायड्रोक्लोरिक आम्ल हे एक मजबूत आम्ल आहे, जे विविध रासायनिक अभिक्रियांमध्ये वापरले जाते.
  • ते अत्यंत संक्षारक आहे आणि काळजीपूर्वक हाताळले पाहिजे.
• रासायनिक समीकरणे संतुलित करणे:
  • रासायनिक समीकरणे संतुलित करणे हे वस्तुमानाच्या संधारणाच्या नियमाचे प्रतिनिधित्व करण्यासाठी आवश्यक आहे.
  • ते सुनिश्चित करते की अभिकारक आणि उत्पादन दोन्ही बाजूंवर प्रत्येक घटकाच्या अणूंची संख्या समान आहे.
• कॉपर (II) क्लोराइड (CuCl2):
  • कॉपर (II) क्लोराइड हे CuCl2 सूत्र असलेले एक अकार्बनिक संयुग आहे.
  • ते हिरव्या-निळ्या रंगाच्या घन पदार्थासारखे दिसते आणि विविध औद्योगिक आणि रासायनिक अनुप्रयोगांमध्ये वापरले जाते.

बरोबर उत्तर अभिक्रियाशीलता श्रेणीतील धातूंचे स्थान आहे.

Key Points 

• विस्थापन अभिक्रियेत, सहभागी असलेल्या धातूंची अभिक्रियाशीलता महत्त्वाची भूमिका बजावते.
• अभिक्रियाशीलता श्रेणी ही सर्वाधिक अभिक्रियाशील ते सर्वात कमी अभिक्रियाशील या क्रमाने धातूंची रचना आहे.
• अधिक अभिक्रियाशील धातू कमी अभिक्रियाशील धातूला त्याच्या संयुगापासून विस्थापित करू शकतो.
• कारण अधिक अभिक्रियाशील धातूमध्ये इलेक्ट्रॉन गमावण्याची आणि धनात्मक आयन तयार करण्याची प्रवृत्ती जास्त असते.
• उदाहरणार्थ, झिंक कॉपर सल्फेट द्रावणापासून कॉपरला विस्थापित करू शकतो कारण झिंक  कॉपरपेक्षा अभिक्रियाशीलता श्रेणीत वर आहे.

Additional Information 

• अभिक्रियेचे तापमान
  • जरी तापमान अभिक्रियेच्या दरावर परिणाम करू शकत असले, तरी ते एक धातू दुसऱ्या धातूला विस्थापित करेल की नाही हे ठरवत नाही.
  • विस्थापन अभिक्रिया सहभागी असलेल्या धातूंच्या अभिक्रियाशीलतेने अधिक प्रभावित होतात.
• धातूंच्या अणूंचे आकारमान
  • धातूंच्या अणूंचे आकारमान विस्थापन अभिक्रियेत महत्त्वाची भूमिका बजावत नाही.
  • या अभिक्रियांमध्ये अभिक्रियाशीलता आणि इलेक्ट्रॉन गमावण्याची क्षमता अधिक महत्त्वाची आहे.
• संयुगाचे संकेंद्रण
  • जरी संयुगाचे संकेंद्रण अभिक्रियेच्या दरावर परिणाम करू शकत असले, तरी ते धातूंचे विस्थापन ठरवत नाही.
  • दुसऱ्या धातूला विस्थापित करण्याची क्षमता मुख्यतः धातूंच्या सापेक्ष अभिक्रियाशीलतेवर अवलंबून असते.

योग्य उत्तर प्रकाशसंश्लेषण आहे.

 Key Points

• प्रकाशसंश्लेषण ही एक ऊष्माग्राही अभिक्रिया आहे, म्हणजे ती उर्जा शोषते.
• या प्रक्रियेत, वनस्पती सूर्यप्रकाश वापरून कार्बन डायऑक्साइड आणि पाणी यांना ग्लुकोज आणि ऑक्सिजन मध्ये रूपांतरित करतात.
• यासाठी सूर्यापासून प्रकाश उर्जेचा वापर आवश्यक आहे, जो क्लोरोफिल द्वारे शोषला जातो.
• कारण ती उर्जा सोडण्याऐवजी शोषते, म्हणून प्रकाशसंश्लेषण ऊष्मादायी नाही.
• ही प्रक्रिया कार्बनिक संयुगे तयार करण्यासाठी आणि वातावरणातील ऑक्सिजनचे प्रमाण राखण्यासाठी महत्त्वाची आहे.

 Additional Information

• प्रबळ आम्लाचे विरलीकरण
  • हे एक ऊष्मादायी अभिक्रिया आहे कारण प्रबळ आम्ल पाण्यात मिसळल्यावर उष्णता बाहेर पडते.
• श्वसन
  • श्वसन ही एक ऊष्मादायी प्रक्रिया आहे कारण ऑक्सिजनच्या उपस्थितीत ग्लुकोजचे विघटन करून ती उर्जा सोडते.
• नैसर्गिक वायूचे जाळणे
  • नैसर्गिक वायूचे जाळणे ही एक अतिशय ऊष्मादायी अभिक्रिया आहे, जी मोठ्या प्रमाणात उष्णता आणि प्रकाश उर्जा सोडते.
  • नैसर्गिक वायू मुख्यतः मिथेन पासून बनलेला असतो जो कार्बन डायऑक्साइड आणि पाणी तयार करण्यासाठी जळतो.

सही उत्तर म्हणजे संयोग प्रतिक्रिया आहे.

Key Points 

• जेव्हा दोन किंवा अधिक अभिकारक एकत्रित होऊन एकच उत्पादन तयार करतात तेव्हा संयोग प्रतिक्रिया होते.
• दिलेल्या प्रतिक्रियेत, कॅल्शियम ऑक्साइड (CaO) पाण्याशी (H₂O) प्रतिक्रिया करून एकच उत्पादन, कॅल्शियम हायड्रॉक्साइड (Ca(OH)₂) तयार करते.
• ही प्रतिक्रिया अतिशय ऊष्माक्षेपक आहे, ज्यामुळे मोठ्या प्रमाणात उष्णता निर्माण होते.
• या संयोग प्रतिक्रियेचे रासायनिक समीकरण आहे: CaO + H₂O → Ca(OH)₂.

Additional Information 

• संयोग प्रतिक्रिया:
  • हे संश्लेषण प्रतिक्रिया म्हणून देखील ओळखले जाते, ज्यामध्ये दोन किंवा अधिक पदार्थ एकत्रित होऊन एकच संयुग तयार करतात.
  • उदाहरणार्थ हायड्रोजन (H₂) आणि ऑक्सिजन (O₂) पासून पाणी (H₂O) तयार होणे.
• ऊष्माक्षेपक प्रतिक्रिया:
  • अशी प्रतिक्रिया जी उष्णतेच्या स्वरूपात ऊर्जा सोडते.
  • या प्रतिक्रिया सहसा स्वतःहून होतात आणि तापमानात वाढ होतात.
• कॅल्शियम ऑक्साइड (CaO):
  • हे क्विकलाइम किंवा बर्न्ट लाइम म्हणून देखील ओळखले जाते.
  • हे एक पांढरे, कास्टिक, क्षारीय पदार्थ आहे जे विविध औद्योगिक प्रक्रियेत वापरले जाते.
• चुन्याची निवळी (कॅल्शियम हायड्रॉक्साइड, Ca(OH)₂):
  • कॅल्शियम ऑक्साइडची पाण्याशी प्रतिक्रिया झाल्याने तयार होणारे संयुग.
  • हे पाणी शुद्धीकरण, बांधकाम आणि रासायनिक उत्पादनासारख्या विविध अनुप्रयोगात वापरले जाते.

योग्य उत्तर द्विविस्थापन अभिक्रिया आहे.

 Key Points

• द्विविस्थापन अभिक्रियेत, दोन संयुगे आयनचे आदानप्रदान करून दोन नवीन संयुगे तयार करतात.
• या प्रकारची अभिक्रिया सामान्यतः जलीय द्रावणात होते जिथे आयन मुक्तपणे हालचाल करू शकतात.
• द्विविस्थापन अभिक्रियेचे उदाहरण म्हणजे सिल्व्हर नायट्रेट (AgNO₃) आणि सोडियम क्लोराईड (NaCl) यांच्यातील अभिक्रिया ज्यामुळे सिल्व्हर क्लोराईड (AgCl) आणि सोडियम नायट्रेट (NaNO₃) तयार होतात.
• द्विविस्थापन अभिक्रियांना अवक्षेपण अभिक्रिया, वायू निर्मिती अभिक्रिया आणि उदासीनीकरण अभिक्रिया अशा वर्गीकृत केले जाऊ शकते.

 Additional Information

• विघटन अभिक्रिया
  • एकच संयुग दोन किंवा अधिक सोपी पदार्थ मध्ये विभागले जाते.
  • उदाहरण: कॅल्शियम कार्बोनेट (CaCO₃) चे कॅल्शियम ऑक्साइड (CaO) आणि कार्बन डायऑक्साइड (CO₂) मध्ये विघटन.
• अनुपात अभिक्रिया
  • एकच पदार्थ एकाच वेळी ऑक्सिडाइज आणि रिड्यूस होतो, दोन वेगवेगळे उत्पादने तयार करतो.
  • उदाहरण: हायड्रोजन पेरॉक्साइड (H₂O₂) ची पाणी (H₂O) आणि ऑक्सिजन (O₂) मध्ये अभिक्रिया.
• संयोग अभिक्रिया
  • दोन किंवा अधिक पदार्थ एकत्रित होऊन एक उत्पादन तयार करतात.
  • सामान्यतः अतृप्त संयुगे जसे की अल्केन्स आणि अल्काइन्स मध्ये होते.
  • उदाहरण: इथीन (C₂H₄) चे हायड्रोजनेशन करून इथेन (C₂H₆) तयार करणे.

योग्य उत्तर हिरवे आहे.

Key Points 

• बेरियम नायट्रेट Ba(NO₃)₂ हे ऑक्सिडायझर आहे जे फटाके आणि कारंजे मध्ये हिरवा रंग तयार करण्यासाठी वापरला जातो.
• या संयूगाचा वापर व्हॅक्यूम ट्यूब उद्योगात बेरियम ऑक्साईडच्या उत्पादन प्रक्रियेत देखील केला जातो.
• बेरियम औषध आणि तेल आणि वायू उत्पादनात देखील वापरले जाते.
• हे एक अजैविक संयुग आहे जे इतर घटक जसे की सल्फर, ऑक्सिजन इत्यादी.
• बेरियम पृथ्वीच्या कवचावर 0.0425% आणि समुद्राच्या पाण्यात 13 μg/L आढळते.
• हे ज्वलनशील नसलेले संयुग आहे परंतु ज्वलनशील घटकांचे ज्वलन वाढवते.
• बेरियम नायट्रेटचा द्रावणांक 592 अंश सेल्सिअस आहे

Additional Information 

योग्य उत्तर ​CaSO4.1/2 H2O आहे.

स्पष्टीकरण:

• प्लास्टर ऑफ पॅरिस (पीओपी), द्रुत-सेटिंग जिप्सम प्लास्टर ज्यात बारीक पांढरी पावडर (कॅल्शियम सल्फेट हेमहायड्रेट) असते, जो ओलसर झाल्यामुळे आणि ते कोरडे होऊ देतो तेव्हा कठोर होतो.
• हे प्लास्टर ऑफ पॅरिस म्हणून देखील ओळखले जाते कारण पीओपी बनविण्यासाठी फ्रान्सची राजधानी अर्थात पॅरिस जवळ मुबलक प्रमाणात जिप्सम आढळते.
• प्लास्टर ऑफ पॅरिसचे रासायनिक सूत्र CaSO4.\(\frac{1}{2}\) H2O आहे. म्हणून पर्याय 3 योग्य आहे.
• प्लास्टर ऑफ पॅरिसचा उपयोग खालीलप्रमाणे आहे

1. भिंती आणि छतावरील संरक्षक कोटिंग म्हणून हे बांधकाम साहित्याच्या रूपात वापरले जाते.
2. सजावटीच्या साहित्यासाठी मोल्डिंग आणि कास्टिंग एजंट म्हणून याचा वापर केला जातो.
3. हे बांधकाम साहित्याला सौंदर्याचा स्पर्श देण्यासाठी देखील वापरले जाते.
4. हे ऑर्थोपेडिक्समध्ये प्लास्टर म्हणून आणि दंतवैद्याद्वारे भरणारे पदार्थ इत्यादींमध्ये वापरले जाते.

• जिप्सम हा कॅल्शियम (Ca) चा एक धातू आहे. जिप्समचे रासायनिक सूत्र CaSO4. 2H2O. आहे.
• जिप्सम मुख्यत: प्लास्टर म्हणून, खडू इत्यादी मधील मुख्य घटक म्हणून, खत म्हणून वापरले जाते.
• पाण्यात मिसळण्यानंतर प्लास्टर ऑफ पॅरिसमुळे जिप्सम तयार होतो.
• हायड्रेशनवरील कॅल्शियम सल्फेट हेमिहाइड्रेट (CaSO4·1/2 H2O) जिप्सम कॅल्शियम सल्फेट डायहाइड्रेट (CaSO4·2H2O) चे स्फटिकरुप होते.

योग्य उत्तर Mg(s) + Cl2(g) → Mgcl2(s) हे आहे.

 Key Points

• मॅग्नेशिअम (Mg) क्लोरीन (Cl2) सह एकत्रित होऊन मॅग्नेशिअम क्लोराईड (Mgcl2) म्हणून नवीन उत्पादन तयार होते. म्हणून त्याची संयोग अभिक्रिया आणि संतुलित समीकरण असे लिहिले जाऊ शकते:
  • Mg(s) + Cl2(g) → Mgcl2(s)

​ Additional Information

• संयुक्त अभिक्रिया ही अशी अभिक्रिया असते जिथे दोन किंवा अधिक घटक किंवा संयुगे एकत्रित होऊन एकच संयुग तयार करतात. अशा अभिक्रिया खालील स्वरूपाच्या समीकरणांद्वारे दर्शविल्या जातात: X + Y → XY.
• एक संयुग तयार करण्यासाठी दोन किंवा अधिक घटकांच्या संयोगाला संयुक्त अभिक्रिया म्हणतात.
• इतर प्रकारच्या रासायनिक अभिक्रिया:
  • विस्थापन अभिक्रिया: संयुक्त अभिक्रियेच्या विरुद्ध, एक जटिल रेणू तुटून सोपे बनतात. अशा प्रतिक्रिया खालील स्वरूपाच्या समीकरणांद्वारे दर्शविल्या जातात: AB → A + B.
  • अवक्षेपण अभिक्रिया: विरघळणारे क्षारांचे दोन द्रावण मिसळले जातात परिणामी एक अघुलनशील घन (अवक्षेप) तयार होतो. अशा अभिक्रिया खालील स्वरूपाच्या समीकरणांद्वारे दर्शविल्या जातात: A + विद्रव्य मीठ B → अवक्षेपण + विद्रव्य मीठ C.
  • उदासिनीकरण अभिक्रिया: आम्ल आणि क्षारक एकमेकांशी अभिक्रिया देतात. सामान्यतः, या अभिक्रियेचे उत्पादन म्हणजे मीठ आणि पाणी. अशा अभिक्रिया खालील स्वरूपाच्या समीकरणांद्वारे दर्शविल्या जातात: आम्ल + क्षारक → मीठ + पाणी.
  • ज्वलन अभिक्रिया: ऑक्सिजन एका संयुगाच्या संयोगाने कार्बन डायऑक्साइड आणि पाणी तयार करते. या अभिक्रिया एक्झोथर्मिक आहेत, म्हणजे ते उष्णता देतात. अशा अभिक्रिया खालील स्वरूपाच्या समीकरणांद्वारे दर्शविल्या जातात: A + O2 → H2O + CO2.
  • विस्थापन अभिक्रिया: एक घटक संयुगामधील दुसर्या घटकासह होतो. अशा अभिक्रिया खालील स्वरूपाच्या समीकरणांद्वारे दर्शविल्या जातात: A + BC → AC + B.

योग्य उत्तर ऑक्सिडन अभिक्रिया हे आहे.

Key Points

• खवटता म्हणजे अन्न अशा प्रकारे खराब होणे की ते खाण्यासाठी अवांछनीय बनते.
• हे अन्नातील मेद आणि तेलांच्या ऑक्सिडनामुळे होते.
• त्यामुळे अन्नाची चव आणि वास यांत बदल होतो.

Additional Information

• खवटता याद्वारे नियंत्रित करता येते:
  • पदार्थांमध्ये ऑक्सिडनरोधी मिश्रित करणे.
  • अन्नपदार्थ बंद डब्यात ठेवणे.
  • शीतलन अन्न.
  • कंटेनरमधील ऑक्सिजन दुसऱ्या वायूसह प्रतिस्थापित करणे.

Mg3N2 + 6H2O → 3Mg(OH)2 + 2NH₃ हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• जेव्हा एका संयुगातील कमी अभिक्रियाशील मूलद्रव्याच्या आयनाची जागा दुसरे जास्त अभिक्रियाशील मूलद्रव्य स्वतः आयन बनून घेते त्या रासायनिक अभिक्रियेला विस्थापन अभिक्रिया म्हणतात.
• ज्या अभिक्रियाकांमध्ये अभिकारकांमधील आयनांची अदलाबदल   होऊन अवक्षेप तयार होतो अशा अभिक्रियांना दुहेरी विस्थापन अभिक्रिया असे म्हणतात.
• BaCl2 + H2SO4 → BaSO4 + 2HCl मध्ये, धन (Ba⁺) आणि ऋण (Cl^-) या दोन अभिकारकांमध्ये आयनांची अदलाबदल होऊन दोन नवीन संयुगे तयार करतात. म्हणून, ही अभिक्रिया दुहेरी विस्थापन अभिक्रिया असते.
  • या अभिक्रियेदरम्यान, बेरियम क्लोराईडची (BaCl₂) सल्फ्यूरिक आम्लासोबत (H₂SO₄) अभिक्रिया होऊन बेरियम सल्फेट (BaSO₄) आणि हायड्रोक्लोरिक आम्ल (HCl) तयार होते.
• CuSO4 + H2S → CuS + H2SO4 मध्ये, हायड्रोजन सल्फाइडची  (H₂S) कॉपर सल्फेटसोबत (CuSO₄) अभिक्रिया होऊन कॉपर सल्फाइड (CuS) आणि सल्फ्यूरिक आम्ल (H₂SO₄) तयार होते.
  • येथे, Cu⁺ आणि SO₄^- एकमेकांच्या आयनांची अदलाबदल करतात. म्हणून, ही दुहेरी विस्थापन अभिक्रिया आहे.
• Mg₃N₂ + 6H₂O → 3Mg(OH)₂ + 2NH₃ मध्ये, मॅग्नेशिअम नायट्राइड (Mg3N2) हे मॅग्नेशिअम हायड्रॉक्साइड (3Mg(OH)2) आणि अमोनिया (2NH3) या दोन संयुगांमध्ये विभागले जाते.
  • ज्या रासायनिक अभिक्रियेत एकाच अभिकारकांपासून दोन किंवा अधिक उत्पादे मिळतात त्या अभिक्रियेला अपघटन अभिक्रिया म्हणतात.
  • म्हणून, ही दुहेरी विस्थापन अभिक्रिया नसून अपघटन अभिक्रिया आहे. म्हणून, पर्याय (2) योग्य आहे.

Additional Information

• NaOH + HCl → NaCl + H₂O मध्ये, सोडिअम (Na⁺) आणि OH^- आयनांची अदलाबदल होते. म्हणून, ही दुहेरी विस्थापन अभिक्रिया आहे.
  • आम्लधर्मी व आम्लारीधर्मी अभिकारके मीठ व पाणी तयार करण्यासाठी उदासीन  होत असल्याने ही एक उदासीनीकरण अभिक्रिया असते.
  • सोडिअम हायड्रॉक्साईड (NaOH) हे एक आम्लारीधर्मी तर हायड्रोक्लोरिक आम्ल (HCl) हे एक आम्लधर्मी असून यांचा संयोग होऊन मीठ (NaCl) व पाणी (H₂O) तयार होते.
• मॅग्नेशिअम नायट्राइड हा हिरवट-पिवळ्या रंगाचा असतो. ज्याला सामान्यतः ट्रायमॅग्नेशिअम डायनायट्राइड म्हटले जाते.
  • हा कक्ष तापमानाला तसेच सामान्य दाबाला चूर्ण स्वरूपात अस्तित्वात असतो.
  • हा आम्ल तसेच जल विद्राव्य असतो; परंतु इथेनॉलमध्ये कमी विद्रव्य असतो.
• हायड्रोजन सल्फाइड हा विषारी रंगहीन कँक्लोजन हायड्राइड आणि सडक्या अंड्यांचा दुर्गंध असलेला एक ज्वलनशील वायू आहे.
• सल्फ्यूरिक आम्ल, ज्याला व्हिट्रिओलचे तेल देखील म्हटले जाते. हे तीव्र आम्लधर्मी असते, तसेच संक्षारक देखील असते.
  • उच्च संहतेला, ते ऑक्सिडीकारक आणि निर्जलकारक म्हणून कार्य करते.

योग्य उत्तर हायड्रोजन आहे.

Key Points

• जेव्हा जस्त ग्रॅन्यूलवर पातळ सल्फ्यूरिक acidसिड ओतले जाते तेव्हा हायड्रोजनपेक्षा जस्त जास्त प्रतिक्रियाशील असतो आणि ते acidसिडपासून विस्थापित होते आणि झिंक सल्फेट आणि हायड्रोजन वायू तयार करते.
  • • Zn + H2SO4 → ZnSO4 + H2.
• हायड्रोजन ज्वलनशील वायू आहे आणि पॉपिंग आवाजासह जळत आहे .
• जेव्हा जळलेल्या मॅच स्टिकने टेस्ट ट्यूबला कान विकत घेतले तेव्हा हे लक्षात येते.

Additional Information

• हायड्रोजन हे रासायनिक घटक असून एच आणि अणु क्रमांक 1 हे चिन्ह आहे.
• नियतकालिक सारणीमध्ये हायड्रोजन हा सर्वात हलका घटक आहे .
• हायड्रोजन हा विश्वातील सर्वात विपुल रासायनिक पदार्थ आहे आणि हे सर्व बॅरॉनिक द्रव्यमानांपैकी अंदाजे 75% घटक आहे.

योग्य उत्तर कार्बन डायऑक्साइड मुक्त आहे.

Key Points

• ऍसिटिक आम्ल आणि सोडियम हायड्रोजन कार्बोनेट/सोडियम बायकार्बोनेट यांच्यातील प्रतिक्रिया खाली दर्शविली आहे:
  • CH3COOH(aq)+NaHCO3(aq)→CH3COONa(aq)+H2O(l)+CO2(g)↑
  • सोडियम बायकार्बोनेटच्या जलीय द्रावणात ऍसिटिक आम्ल जोडल्यास, आम्ल-क्षार प्रतिक्रिया होते (न्युट्रलायझेशन प्रतिक्रिया)
• ज्यामुळे कार्बन डायऑक्साइडच्या उत्क्रांतीसोबत सोडियम अॅसीटेट आणि पाण्याचे मीठ तयार होते.
  • जेव्हा कार्बन डाय ऑक्साईड उत्क्रांत होतो, तेव्हा तो एक तेजस्वी प्रभाव म्हणून दिसून येतो. कार्बन डायऑक्साइड वायू रंगहीन आणि गंधहीन असतो.
  • चुन्याच्या पाण्यातून ते ओळखता येते. लिंबाच्या पाण्यातून वायू गेल्यास तो दुधासारखा झाला तर तो वायू कार्बन डायऑक्साइड वायू असतो.

योग्य उत्तर पर्याय(2) आहे म्हणजेच अवक्षेपण अभिक्रिया.

संकल्पना:

रासायनिक अभिक्रिया:

• ज्या प्रक्रियेमध्ये एक किंवा अधिक संयुगे अभिक्रिया देणाऱ्या पदार्थांपेक्षा पूर्णपणे भिन्न उत्पादने म्हणून तयार होतात तिला रासायनिक अभिक्रिया म्हणून ओळखले जाते.
• जेव्हा रासायनिक अभिक्रिया घडते तेव्हा सामान्यतः उष्णता, रंग किंवा देखावा बदलतो.
• वायू देखील बाहेर पडू शकतो. 
• रासायनिक अभिक्रिया निसर्गात परिवर्तनीय किंवा अपरिवर्तनीय असू शकते.
• रासायनिक अभिक्रियांमध्ये रासायनिक बदल होतात.

रासायनिक अभिक्रियांचे प्रकार-

वेगवेगळ्या प्रकारच्या अभिक्रिया खालीलप्रमाणे आहेत:

• ज्वलन अभिक्रिया
• विघटन अभिक्रिया
• उदासीनीकरण अभिक्रिया
• अवक्षेपण किंवा दुहेरी-विस्थापन अभिक्रिया​

स्पष्टीकरण:

• अवक्षेपण अभिक्रिया म्हणजे विरघळणारे क्षार असलेले दोन द्रावण मिसळले जातात तेव्हा अद्रावणीय क्षार तयार होतो. द्रावणातून बाहेर पडणारे अद्रावणीय क्षार हे अवक्षेपण म्हणून ओळखले जाते, म्हणून अभिक्रियेचे नाव आहे.
• अवक्षेपण अभिक्रियांमुळे द्रावणातील विविध आयनांची ओळख निश्चित करण्यात मदत होते.
• NaCl + AgNO3 ​→ AgCl + NaNO3​

• मोल :     1 मोल     1 मोल        1 मोल   1 मोल

  वस्तुमान:   58.5 g     170 g      143.5 g    85 g

• वरील अभिक्रियेत, AgCl हे एक अवक्षेपण म्हणून तयार होते.
• म्हणून. सोडियम क्लोराईड + सिल्व्हर नायट्रेट → सिल्व्हर क्लोराईड + सोडियम नायट्रेट ही एक अवक्षेपण अभिक्रिया आहे.

Additional Information

रासायनिक अभिक्रियांचे प्रकार- विविध प्रकारच्या अभिक्रियांचा आधार म्हणजे तयार झालेले उत्पादन, त्यात होणारे बदल, अभिक्रिया घटक इत्यादी. वेगवेगळ्या प्रकारच्या अभिक्रिया खालीलप्रमाणे आहेत:

• ज्वलन अभिक्रिया
• विघटन अभिक्रिया
• उदासीनीकरण अभिक्रिया
• अवक्षेपण किंवा दुहेरी-विस्थापन अभिक्रिया
• ज्वलन अभिक्रिया-
  • ही अभिक्रिया ऑक्साइडित उत्पादन देण्यासाठी ऑक्सिडायझर आणि ज्वलनशील सामग्रीसह आहे.
  • ऑक्सिडायझर हे एक रसायन आहे ज्यास इंधन जाळण्यासाठी आवश्यक असते, सामान्यतः ऑक्सिजन.
  • मॅग्नेशियम धातूचे ज्वलन, उदाहरण. 2Mg + O2→2MgO + उष्णता येथे, 2 मॅग्नेशियम अणू ऑक्सिजन-उत्पादक असलेल्या 2 रेणूंच्या रेणूशी अभिक्रिया करतात- या प्रक्रियेत काही उष्णता उत्सर्जित होते.
• अपघटन अभिक्रिया-
  • ही एक अभिक्रिया आहे ज्यामध्ये एक घटक अनेक उत्पादितांमध्ये विभाजित होतो.
  • वातावरणातील ऊर्जेमध्ये काही बदल करावे लागतात जसे की उष्णता, प्रकाश किंवा संयुगांचे विद्युत बंध तोडणे. उदाहरणार्थ, कॅल्शियम कार्बोनेटच्या अपघटनामुळे CaO (चुनकळी) मिळते जो सिमेंटचा एक प्रमुख घटक आहे.
  • CaCO3(s)→CaO(s)+CO2(g) येथे, कॅल्शियम कार्बोनेटचे संयुग उष्ण झाल्यावर कॅल्शियम ऑक्साईड आणि कार्बन डायऑक्साइडमध्ये विभाजित होते.
• उदासीनीकरण अभिक्रिया-
  • ही मुळात आम्लधर्मी आणि आम्लारीधर्मी यांच्यातील अभिक्रिया आहे जी क्षार आणि पाणी ही उत्पादिते देते.
  • पाण्याचे रेणू हे OH^- आयन आणि H⁺ आयन यांच्या संयोगाने तयार होतात. जेव्हा आम्ल व आम्लारी यांची उदासीनीकरण अभिक्रिया होते तेव्हा उत्पादितांचा एकूण सामू 7 असतो.
  • सोडियम क्लोराईड (सामान्य मीठ) आणि पाणी हे उत्पादिते देणारे हायड्रोक्लोरिक आम्ल आणि सोडियम हायड्रॉक्साइड यांच्यातील उदासीनीकरण अभिक्रियेचे उदाहरण विचारात घ्या. HCl + NaOH → NaCl + H₂O येथे, आम्ल व आम्लारी, हायड्रोक्लोरिक आम्ल आणि सोडियम हायड्रॉक्साईड एक उदासीनीकरण अभिक्रियामध्ये सोडियम क्लोराईड (सामान्य मीठ) आणि पाणी उप-उत्पादिते तयार करतात.

योग्य उत्तर आहे 

• न्यूक्लीओफायलिक समावेशी अभिक्रिया:
  • हे महत्त्वाचे अभिक्रियांचे वर्ग आहेत, जे C=O (कार्बोनिल गट) या गटाचे  महत्त्वाच्या  क्रियात्मक गटांच्या श्रेणीत  परस्परबदल घडवून आणतात.
  • या अभिक्रियेअंतर्गत न्यूक्लीओफाईल इलेक्ट्रॉनची कमतरता असलेल्या जातींमध्ये सिग्मा बंध तयार करतात.

• न्यूक्लीओफायलिक समावेशी अभिक्रियेत तीन पायऱ्या असतात.
  • ​C=O गटाचे न्यूक्लीओफाईल, Nu, ते इलेक्ट्रोफिलिक C यांच्यातील नवीन सिग्मा बंध तयार करणे 
  • p बंध ते O बंध यांच्यातील विभाजन ज्याच्या परिणामस्वरूप  मध्यम अल्कॉक्साइडची निर्मिती होते. 
  • अल्कोहोल साधित पदार्थ देण्यासाठी  मध्यम  अल्कॉक्साइडचे  प्रोटोनेशन करणे 
• न्यूक्लीओफायलिक समावेशी अभिक्रियेच्या दिशेने होणारी कार्बोनिल संयुगांची अभिक्रियाशीलता ही प्रतियोजी गटावर अवलंबून असते.
• न्यूक्लीओफायलिक  समावेशी  अभिक्रियेच्या दिशेने इलेक्ट्रॉन आकर्षण शक्ती/प्रत्याहरण शक्ती असणाऱ्या गट (-I, -M) ची  अभिक्रियाशीलता वाढते, याची कृपया नोंद ठेवा.
• पर्याय 3 मध्ये, NO2 हा -M परिणाम दाखवतो. म्हणून,पर्याय 3 हा न्यूक्लीओफायलिक  समावेशी  अभिक्रियेसाठी अधिक अभिक्रियाशील आहे.

उष्मादायी प्रतिक्रिया हे बरोबर उत्तर आहे.

• उष्मादायी प्रतिक्रिया ही एक रासायनिक प्रतिक्रिया आहे जी प्रकाश किंवा उष्णतेच्या स्वरूपात ऊर्जा उत्सर्जित करते.मेणबत्तीचे प्रज्वलन ही एक उष्मादायी प्रतिक्रिया आहे.
• उष्माग्राही प्रतिक्रिया - प्रकाशसंश्लेषण प्रक्रियेप्रमाणे यात उष्णता शोषली जाते.
• जेव्हा मेणबत्ती जळते तेव्हा भौतिक आणि रासायनिक दोन्ही बदल होतात.
• रासायनिक अभिक्रिया पाच मूलभूत प्रकारांमध्ये वर्गीकृत केल्या जाऊ शकतात:
  • संयोग प्रतिक्रिया - एक प्रतिक्रिया ज्यामध्ये दोन किंवा अधिक पदार्थ एकत्र होऊन एक नवीन पदार्थ तयार होतो.
  • अपघटन प्रतिक्रिया - एक प्रतिक्रिया ज्यामध्ये एका संयुगाचे दोन किंवा दोनपेक्षा अधिक सोप्या पदार्थांमध्ये विघटन होते.
  • एकेरी-प्रतिस्थापी प्रतिक्रिया - एक प्रतिक्रिया ज्यामध्ये एक मूलद्रव्य  घटक संयुगामधील समान मूलद्रव्य बदलतो
  • दुहेरी-प्रतिस्थापी प्रतिक्रिया - एक प्रतिक्रिया ज्यामध्ये दोन आयनिक संयुगांचे सकारात्मक आणि नकारात्मक आयन दोन नवीन संयुगे तयार करण्यासाठी स्थानाची अदला-बदल करतात.