दाब MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Pressure - मोफत PDF डाउनलोड करा

योग्य उत्तर म्हणजे सर्व दिशांनी अबाधित आहे.

Key Points 

• पास्कलच्या नियमानुसार, बंदिस्त द्रवात द्रव दाब सर्व दिशांनी समान आणि अबाधित प्रसारित होतो.
• हे तत्व स्थिर असलेल्या द्रवांना लागू होते, ज्यामुळे द्रवातील कोणत्याही बिंदूवरील दाब प्रत्येक दिशेने समान असतो याची खात्री होते.
• पास्कलचे नियम हा हायड्रॉलिक सिस्टीममध्ये मूलभूत आहे जिथे एका बिंदूवर लागू केलेला दाब असंपीड्य द्रवाचा वापर करून दुसऱ्या बिंदूवर प्रसारित केला जातो.
• हाइड्रॉलिक प्रेस, कार ब्रेक आणि हायड्रॉलिक जॅक यासारख्या अनुप्रयोगांची उदाहरणे आहेत.

Additional Information 

• पास्कलचे नियम:
  • फ्रेंच गणितज्ञ, भौतिकशास्त्रज्ञ आणि शोधक ब्लेझ पास्कल यांनी तयार केलेले.
  • असे म्हणते की बंदिस्त द्रवावर लागू केलेल्या दाबातील कोणताही बदल द्रवाच्या सर्व भागांमध्ये आणि त्याच्या पात्रांच्या भिंतींवर अबाधित प्रसारित केला जातो.
• हायड्रॉलिक प्रणाली:
  • द्रव दाबाचा वापर करून बळ वाढवण्यासाठी पास्कलच्या नियमाचा वापर करतात.
  • सामान्यतः उत्खनक, हायड्रॉलिक प्रेस आणि ब्रेकिंग सिस्टम यासारख्या यंत्रणांमध्ये आढळतात.
• द्रवांमधील दाब:
  • दाब ही प्रति एकक क्षेत्रफळातील बल म्हणून व्याख्यायित केली जाते आणि ती पास्कल (Pa) किंवा वातावरण (ATM) मध्ये मोजली जाते.
  • द्रवांमध्ये, वरील द्रवाच्या वजनामुळे खोलीने दाब वाढतो.
• असंपीड्य द्रव:
  • दाब लागू केला जातो तेव्हा ज्या द्रवांचे आकारमान बदलत नाही, ते हायड्रॉलिक सिस्टीमसाठी आदर्श आहेत.
  • पाणी आणि तेल यासारख्या द्रवांची उदाहरणे आहेत.

संकल्पना:

दाब:

• दाब ही प्रति एकक क्षेत्रफळावर लागू केलेला बल म्हणून व्याख्यायित केलेला आहे.
• सूत्र: \(P = \frac{F}{A}\)
• येथे, बल (F) हे लाकडी ब्लॉकचे वजन आहे, जे वस्तुमान (m) आणि गुरुत्वाकर्षणाचे त्वरण (g) यांचे गुणनफल आहे.
• वजन (W) = m x g
• SI एकक: पास्कल (Pa) किंवा N/m²
• पारिमाणिक सूत्र: [M L^-1 T^-2]

गणना:

दिलेले आहे,

लाकडी ब्लॉकची बाजू, s = 2 m

लाकडी ब्लॉकचे वस्तुमान, m = 10 kg

गुरुत्वाकर्षणाचे त्वरण, g = 10 m/s²

लाकडी ब्लॉकच्या पायाचे क्षेत्रफळ,

⇒ A = s x s

⇒ A = 2 m x 2 m = 4 m²

लाकडी ब्लॉकचे वजन,

⇒ W = m x g

⇒ W = 10 kg x 10 m/s² = 100 N

टेबलटॉपवर लाकडी ब्लॉकने केलेले दाब,

⇒ P = WA WA

⇒ P = 100N4m² 100N4m²

⇒ P = 25 N/m²

∴ योग्य उत्तर पर्याय 1, 25 N/m² आहे.

योग्य उत्तर म्हणजे पर्याय 1: T = P x A आहे.

Key Points 

• प्रणोद (T) हा विशिष्ट क्षेत्रफळ (A) वर कार्य करणाऱ्या दाबाने (P) निर्माण होणारा बल आहे.
• प्रणोदाचा सूत्र दाब आणि क्षेत्रफळाच्या गुणाकाराद्वारे दिला जातो: T = P x A.
• हा संबंध दर्शवितो की दाब किंवा क्षेत्रफळ वाढल्याने प्रणोद वाढतो.
• दाब ही प्रति एकक क्षेत्रफळातील बल म्हणून व्याख्यायित केली जाते आणि क्षेत्रफळाने गुणल्यावर ती एकूण बल किंवा प्रणोद देते.
• द्रवगतिकी आणि वायुगतिकी या क्षेत्रात हा संबंध समजणे महत्त्वाचे आहे, जिथे दाब आणि प्रणोद महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात.

Additional Information 

• द्रवगतिकी
  • हे द्रव आणि वायूंच्या हालचाली आणि घट्ट सीमांशी त्यांच्या संवादांचा अभ्यास आहे.
  • इंजिनिअरिंग आणि नैसर्गिक विज्ञानातील कार्यक्षम प्रणाली डिझाइन करण्यासाठी द्रवगतिकीची तत्वे समजणे आवश्यक आहे.
• वायुगतिकी
  • वायुगतिकी हा हवेच्या वर्तनाचा अभ्यास आहे कारण तो विमानाच्या पंखासारख्या घट्ट वस्तूंशी संवाद साधतो.
  • यात हवेतून हालचाली करणाऱ्या वस्तूंवर कार्य करणारे बल आणि क्षण समजून घेण्यासाठी आणि त्यांची भाकीत करण्यासाठी द्रवगतिकी तत्त्वांचा वापर समाविष्ट आहे.
• दाब मापन
  • दाब मॅनोमीटर, बॅरोमीटर आणि दाब ट्रान्सड्यूसरसारख्या साधनांचा वापर करून मोजला जातो.
  • प्रणालीची कार्यक्षमता आणि सुरक्षा सुनिश्चित करण्यासाठी विविध औद्योगिक आणि वैज्ञानिक अनुप्रयोगांमध्ये दाबाचे अचूक मापन महत्त्वाचे आहे.

योग्य उत्तर पृष्ठताण आहे.

Key Points

• द्रवाचा गुणधर्म असा आहे की तो नेहमी किमान पृष्ठभाग व्यापतो, या द्रवाच्या घटनेला पृष्ठताण म्हणतात.
• "व्हॅन डेर वाल्स" बल म्हणून ओळखले जाणारे एक बल, द्रव कण एकत्र काढते.
• गणितीयदृष्ट्या पृष्ठताण हे बलांचे गुणोत्तर आणि बल कार्य करते त्या लांबी d ते पृष्ठभाग बल F चे गुणोत्तर म्हणून परिभाषित केले जाते.
• पृष्ठताणाचे उदाहरण -
  • थेंबनळीमध्ये, पाणी सतत प्रवाहात वाहत नाही, तर थेंबांच्या मालिकेत वाहत असते.
  • अनेक कीटक पाण्यावर चालू शकतात.
  • बुडबुडे गोल असतात.
  • पाण्यावर सुई तरंगते.

योग्य उत्तर त्याच्या वजनाच्या समान आहे.

स्पष्टीकरण:

• एखाद्या वस्तूवर कार्य करणारी उत्तेजक शक्ती वस्तूने विस्थापित केलेल्या द्रवाच्या वजनाइतकी असते. या प्रकरणात, वस्तू तरंगत आहे, म्हणून उत्तेजक बल वस्तूच्या वजनाइतके आहे.
• उत्तेजक बल हे वस्तूच्या वरच्या आणि खालच्या भागांमधील दाबाच्या फरकामुळे होते. वस्तूच्या तळाशी दाब जास्त असतो कारण द्रव तळाशी घन असतो. हा दाब फरक एक शक्ती निर्माण करतो जो वस्तूला वरच्या दिशेने ढकलतो.
• जेव्हा उत्तेजक बल वस्तूच्या वजनाइतके असते तेव्हा वस्तू तरंगते. जर उत्तेजक बल वस्तूच्या वजनापेक्षा कमी असेल तर वस्तू बुडेल. जर उत्तेजक बल वस्तूच्या वजनापेक्षा जास्त असेल तर वस्तू द्रवाच्या पृष्ठभागावर येईल.

तर, द्रवात तरंगणाऱ्या वस्तूवर काम करणारी उत्तेजक शक्ती त्याच्या वजनाच्या अर्ध्या भागाच्या वजनाइतकी असते.

Important Points

• जेव्हा द्रवाचे उत्तेजक बल वस्तूच्या वजनापेक्षा कमी असते, तेव्हा ती वस्तू पाण्यात बुडते किंवा बुडते.
• जेव्हा द्रवाचे उत्तेजक बल वस्तूच्या वजनाइतके असते तेव्हा वस्तू द्रवाच्या पृष्ठभागावर तरंगते.
• टिपण्णी: उत्तेजितपणा म्हणजे द्रवपदार्थामध्ये बुडलेल्या वस्तूवर ऊर्ध्वगामी शक्ती लावण्याची प्रवृत्ती.
• द्रवाची उलाढाल द्रवपदार्थाची घनता आणि द्रवामध्ये बुडवलेल्या वस्तूची मात्रा यावर अवलंबून असते.
• अशाप्रकारे आपण असे म्हणू शकतो की जर द्रवात बुडलेल्या वस्तूचे प्रमाण मोठे असेल तर उत्तेजक बल जास्त आहे.

स्पष्टीकरण:

• वातावरणीय दाबाच्या संदर्भात दाब मोजला जातो, वातावरणीय दाबाच्या वरचा दाब हा धन गेज दाब असतो आणि वातावरणीय दाबाच्या खालील दाब हा ऋण गेज दाब म्हणजेच निर्वात दाब म्हणून ओळखला जातो.
• निरपेक्ष दाब म्हणजे गेज दाब आणि वातावरणीय दाबाची बेरीज.

योग्य उत्तर दाब हे आहे.

Important Points

• दाब (P): प्रति एकक क्षेत्रफळावरील बलाला दाब असे म्हणतात.
  • दाबाचे SI एकक पास्कल (Pa) आहे.

दाब (P) = बल (F)/क्षेत्रफळ (A)

• प्रणोद : वस्तुच्या पृष्ठभागावर लंबपणे कार्य करणार्‍या बलाला प्रणोद म्हणतात.
  • जेव्हा कोणतीही वस्तू पाण्यात टाकली जाते तेव्हा ती वस्तू पाण्याच्या आकारमानानुसार बदलते आणिज्या कारणास्तव वरच्या दिशेने एक बल कार्यरत आहे, हे वजन संतुलित करण्यासाठी प्रणोद बल म्हणतात.
  • प्रणोदाचा प्रभाव मोठ्या पृष्ठभागाच्या क्षेत्रावर काम करण्यापेक्षा लहान पृष्ठभागाच्या क्षेत्रावर जास्त असतो.
•  दाब (P) = प्रणोद बल (FT)/ क्षेत्रफळ (A)

Key Points

• प्रणोद हे एक प्रकारचे खेचणारे बल आहे, जे वस्तूवर माध्यमाद्वारे लागू केले जाते.

 दाब (P) = प्रणोद बल (FT)/ क्षेत्रफळ (A). म्हणून पर्याय 4 हा योग्य आहे.

Additional Information

• घनता: वस्तुमानाच्या प्रति एकक घनफळाला घनता म्हणतात.

योग्य उत्तर जेव्हा तो जमिनीवर झोपलेला असतो आहे. 

Key Points

• दाब हा क्षेत्रफळाच्या व्यस्त प्रमाणात असतो.
• झोपण्याच्या स्थितीत क्षेत्रफळ कमाल असल्याने (पाय खूप जास्त मोठे  नसल्यास) दाब कमी असेल.
• दाब = बल/क्षेत्रफळ
• जसजसे पृष्ठभागाचे क्षेत्रफळ वाढत जाते तसतसे एखाद्या वस्तूचा दाब नेहमीच कमी होत जातो.
• जसे बल वाढत जाते तसे दाब देखील वाढत जातो.

Important Points

• दाबाचे एकक पास्कल आहे.
• वातावरणीय दाब नेहमीच 1 atm मानला जातो.
• आपण पृथ्वीवरून जसेजसे वरच्या दिशेने जाऊ तसातसा दाब कमी होत जातो.

योग्य उत्तर उच्च दाब हे आहे.

• डायव्हर्स उच्च दाबापासून स्वतःचे संरक्षण करण्यासाठी विशेष पोशाख परिधान करतात.
• खोली वाढल्याने दाब वाढतो.
• खोल समुद्रातील पाण्याचा दाब हा समुद्रसपाटीपेक्षा खूप जास्त असतो.
• त्यामुळे हा अतिरिक्त दाब सहन करण्यासाठी बुडी मारणाऱ्यास योग्य पोशाख परिधान करणे आवश्यक आहे.

योग्य उत्तर आर्किमिडीजचे तत्व आहे.

Key Points

• आर्किमिडीजच्या तत्वानुसार द्रवपदार्थात पूर्ण किंवा अंशतः बुडलेल्या वस्तूवर प्लावक बल, वस्तू विस्थापित द्रवपदार्थाच्या वजनाच्या बरोबरीचे असते आणि विस्थापित द्रवपदार्थाच्या वस्तुमानाच्या केंद्रस्थानी वरच्या दिशेने कार्य करते.
• आर्किमिडीज नियम, जो ग्रीसमधील आर्किमिडीज ऑफ सिराक्यूजने विकसित केला होता, प्रणोद बल मूल्य प्रदान करतो.
• जेव्हा एखादी वस्तू द्रवामध्ये बुडविली जाते, मग ती पूर्णपणे किंवा अंशतः, कमी झालेले दृश्य वजन हे विस्थापित झालेल्या द्रवपदार्थाच्या वजनाइतके असते.

Important Points

• बर्नौलीच्या तत्त्वानुसार, गतिमान द्रवाची एकूण यांत्रिक ऊर्जा, ज्यामध्ये द्रवाच्या गतीची गतिज ऊर्जा तसेच उंची आणि दाबाची गुरुत्वीय स्थितिज ऊर्जा समाविष्ट असते, स्थिर राहते.
• बीअर-लॅम्बर्ट नियमानुसार, द्रावणाची संहति आणि शोषकता यांच्यात एक रेषीय संबंध आहे, ज्यामुळे द्रावणाची शोषकता पाहून त्याची संहति निश्चित करणे शक्य होते.
• ब्लेझ पास्कलच्या नियमानुसार, कोणत्याही ठिकाणी होणार्‍या बंदिस्त, संकुचित द्रवपदार्थातील दबाव बदल हा संपूर्ण द्रवामध्ये समान रीतीने वितरीत केला जातो, ज्यामुळे सर्वत्र समान बदल घडतात.

स्पष्टीकरण:

वातावरणीय दाब

• वातावरणीय दाब म्हणजे पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील कोणत्याही बिंदूवर त्या बिंदूच्या वर असलेल्या हवेच्या स्तंभाच्या वजनामुळे असलेला दाब.
• हवा हा एक अत्यंत संकुचित वायू आहे ज्याचे स्वतःचे वजन आहे.
• हवेच्या वजनामुळे पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर येणार्‍या दाबाला वातावरणीय दाब म्हणतात.
• समुद्रसपाटीवर वातावरणाचा दाब 1 atm आहे.
• वातावरणीय दाब सामान्यतः बॅरोमीटरने मोजला जातो.
• पारा किती वर चढतो यावरून हवामानशास्त्रज्ञ  वातावरणाच्या दाबाचे वर्णन करतात.
• मानक (प्रतीक: atm) हे वातावरणीय दाबाचे एकक आहे.
• बॅरोग्राफचा वापर वातावरणीय दाबांच्या सततच्या नोंदीसाठी केला जातो.

Additional Information

• समीकरणात पारा वापरून ते मोजले जाऊ शकते: 

वातावरणीय दाब = पार्‍याची घनता x गुरुत्वीय त्वरण x-पार्‍याच्या स्तंभाची उंची.

• एक पास्कल म्हणजे एक न्यूटन प्रति चौरस मीटरचा दाब​.

स्ट्रॉच्या साहाय्याने लिंबूपाणी पिण्यासाठी अंतराळवीरांना चंद्राच्या आत वातावरणातील दाबापेक्षा कमी दाब द्यावा लागतो.

योग्य उत्तर हा पर्याय म्हणजे 1, म्हणजे वातावरणाच्या दाबापेक्षा जास्त.

• वातावरणाच्या दाबापेक्षा साबण बुडबुड्याच्या आत दाब जास्त असतो.
• हा दबाव फरक बुडबुड्याच्या पृष्ठभागाच्या तणावातून सहाय्य करतो.
• आतील आणि बाहेरील दोन्ही पृष्ठभाग  यासाठी योगदान करतात
• पृष्ठभागावरील तणाव आणि बुडबुड्याच्या त्रिज्यावर दाब फरक अवलंबून असतो.
• म्हणूनच, त्याच द्रवासाठी, एक लहान बुडबुडा  मोठ्या दाब फरकांना आधार देऊ शकतो.

योग्य पर्याय कमी होतो हा आहे.
Key Points

• वातावरणाचा दाब पाण्याच्या उत्कलनांकावर परिणाम करतो.
• वातावरणाचा दाब वाढल्याने उत्कलनांकामध्ये वाढ होते; दुसरीकडे, जेव्हा वातावरणाचा दाब उंचीसह कमी होतो तेव्हा उत्कलनांक कमी होतो.
• जेव्हा पाण्याच्या पृष्ठभागावर दबाव टाकला जातो, तेव्हा द्रवाचे रेणू सामान्यत: जागी धरले जातात.
• हवेतील वायू रेणूंची संख्या उंचीसह कमी होते, ज्यामुळे हवा समुद्रसपाटीच्या जवळ असलेल्या हवेपेक्षा कमी दाट होते.

Additional Information

उत्कलनांक:

• ज्या तापमानावर द्रवाचा वाष्प दाब त्याच्या वरील वायूच्या दाबाच्या समान असतो त्याला द्रवाचा उत्कलनांक असे म्हणतात.
• ज्या तापमानावर द्रवाचा बाष्प दाब एका वातावरणाच्या समान असतो तो द्रवाचा विशिष्ट उत्कलनांक (760 टॉर्स) मानला जातो.

वातावरणाचा दाब:

• गुरुत्वाकर्षण पृथ्वीच्या दिशेने पृष्ठभाग खेचत असताना पृष्ठभागावरील हवा त्यावर लागू होते.
• वायुमंडलीय दाब मोजण्यासाठी बॅरोमीटरचा वापर वारंवार केला जातो.

बाष्प दाब:

• वाष्प दाब तापमानाबरोबर वाढते आणि ते वायू किंवा बाष्प अवस्थेत रूपांतरित होण्याच्या पदार्थाच्या प्रवृत्तीचे मापन आहे.